วิชาสารคดี ๑๐๑ ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
เรื่องและภาพ : วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
นักเรียนนั่งเขียนงานใต้ร่มไม้
เป็นค่ายอบรมการเขียนเล็กๆ ที่เริ่มเป็นที่รู้จักในวงกว้างทางภาคตะวันออก
ถึงเดือนสิงหาคมของทุกปี ครูมัธยมในพื้นนที่จะคัดเลือกเด็กนักเรียนที่พอมีแววทางวรรณศิลป์มาร่วมเข้าค่ายเยาวชนนักเขียนสารคดีท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม ซึ่งในปีนี้เป็นรุ่นที่ ๖ แล้ว
ค่ายเล็กๆ ที่เกิดขึ้นอย่างเรียบง่ายจากการริเริ่มของอาจารย์เรืองวิทย์ ลิ่มปนาท และอาจารย์อำพิกา สวัสดิ์วงศ์ แห่งภาควิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา
ด้วยแนวคิดง่ายๆ แต่จริงจังว่า อยากให้เยาวชนในพื้นที่เล่าเรื่องท้องถิ่นของตนได้ผ่านงานเขียนสารคดี
เปิดให้เยาวชนที่กำลังศึกษาอยู่ในจังหวัดรอบมหาวิทยาลัยบูรพา ได้แก่ ชลบุรี จันทบุรี ระยอง ฉะเชิงเทรา นครนายก สระแก้ว สมุทรปราการ รวมถึงจังหวัดใกล้เคียงในภาคกลางอย่าง อยุธยา สระบุรี ลพบุรี รวมทั้งกรุงเทพฯ มาเข้ารับรับอบรมการเขียน รุ่นละ ๕๐-๖๐ คน
ภาพรวมห้องเรียน
เป็นเด็กมัธยมต่างจังหวัด และส่วนใหญ่เป็นโรงเรียนนอกเมือง ที่ไม่ใช่โรงเรียนประจำจังหวัด อาจเป็นเด็กที่สนใจกิจกรรม เป็นเด็กหลังห้องที่ไม่ได้โดดเด่นด้านวิชาการ ไม่เคยรู้จักและไม่เคยเขียนสารคดี ซึ่งทั้งหมดนี้ไม่ได้เป็นอุปสรรคปัญหาของการเรียนการเขียนแต่อย่างใด
บทเรียนแรกสุดคือทำให้เขาเข้าใจและฝึกการจัดลำดับความคิดของตัวเอง
การเล่าเรื่องด้วยภาษาเขียนนั้นมี ๓ ลำดับขั้นที่เราต้องแจ่มชัดความคิดตัวเองก่อน
๑.จะเล่าเรื่องอะไร ฝึกจับประเด็น
๒.เรารู้และเข้าใจเรื่องนั้นแจ่มแจ้งจนเล่าได้ เป็นขั้นของการค้นหว้าและทบทวนข้อมูลที่จะเล่า
๓. เขียนมันออกมา เป็นขั้นของการลงมือทำ ซึ่งจะเป็นบทพิสูจน์ความสำเร็จของเรื่องเล่านั้นๆ
เขียนงาน
จากนั้นก็ยกตัวอย่างที่เหมาะกับวัยให้เขาเห็นเป็นแนวทางการสร้างสรรค์
แรกสุด เพื่อให้เกิดกำลังใจกับนักเชขียนใหม่ระดับมัธยม ผมเลือกหยิบตัวอย่างงานเขียนของนักเรียนชั้นประถมให้พวกเขาดู ส่งเสริมความมั่นใจให้เห็นว่า งานเขียนเรื่องเล่า เด็กเล็กๆ กว่าพวกเขายังทำได้
นอกนั้นเป็นหนังสือที่เหมาะกับวัย อย่างเรื่องเล่าในหนังสือภาพสำหรับเด็ก
รวมทั้งหนังที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับเรื่องเล่า และมีเทคนิคน่าสนใจในแง่กลวิธีการเล่าเรื่อง อย่างการแสดงให้เห็นเหตุการณ์หรือเรื่องราวที่ทับซ้อนกันอยู่ แบบเรื่องเล่าซ้อนเรื่องเล่าเหมือนนิทานเวตาล ให้สมาชิกค่ายได้เพลิดเพลินและผ่อนคลายกับการเรียนรู้
และบางทีก็อาจได้แนวคิดหรือแรงบันดาลใจในการออกแบบกลวิธีการเล่าเรื่องไปใช้ต่อด้วย
อ่านผลงาน
งานเขียนหลายชิ้นปรากฏผลเช่นนั้น ตัวอย่างหนังที่ได้ดูมีส่วนช่วยขุดคุ้ยเรื่องราวในชีวิตจริงของหลายคนออกมาเป็นงานเขียน
บางคนหยิบเอาเรื่องราวที่พ่อเคยเล่าให้ฟังแต่เก่าก่อน มาเล่าต่อได้อย่างมีอรรถรสแบบงานสารคดี เห็นภาพพจน์และเหตุการณ์ที่ซ้อนอยู่ในเสียงเล่าของผู้เขียน
การลงมือเขียนเรื่องเล่า ทำให้หลายคนคิดถึงนิทานของแม่ เรื่องราวของแม่ และความสัมพันธ์ของตนกับแม่ ซึ่งต่างก็แปรเป็นงานเขียนได้อย่างเข้มข้น และมีดรามา
ตัวอย่างงานเขียน
ขึ้นเขาเขียว ชลบุรี มาเข้าค่าย ๒ วัน คงมีหลายคนที่ลงเขาไปด้วยความรู้สึกที่ไม่เหมือนเดิม
ความรู้และฝีมือด้านการเขียนนั้นเรื่องหนึ่ง
และการเขียนนั้น ย่อมทำให้เยาวชนที่ผ่านค่ายได้ “คิด” มากขึ้น กับทุกเรื่องราวในชีวิตและความสัมพันธ์
