จากบรรณาธิการ ฉบับที่ 428 พฤศจิกายน 2563
ในภาพยนตร์เรื่อง Interstellar ทะยานดาวกู้โลก เล่าถึงอนาคตของมนุษยชาติหลังเกิดสงครามทรัพยากร ที่สร้างความสูญเสียให้แก่คนทั้งโลก
แถมยังตามมาด้วยภัยพิบัติโรคพืชระบาด และพายุฝุ่นที่ทำให้อากาศที่คนต้องหายใจเลวร้ายตลอดเวลา จนทุกแห่งเต็มไปด้วยฝุ่น แม้แต่โต๊ะกินข้าวในบ้าน
สังคมโลกอนาคตต้องดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด โดยสิ่งสำคัญที่สุดคืออาหาร ไม่ใช่กองทัพ หรือการสำรวจอวกาศ
และเพื่อให้ประชากรโลกส่วนใหญ่ช่วยกันปลูกพืชอาหาร โรงเรียนและการเรียนการสอนจึงเน้นพัฒนาเด็กให้เป็นเกษตรกรที่ดี การหนีไปหาโลกใหม่กลายเป็นความคิดต้องห้าม แม้จุดจบของโลกกำลังใกล้จะมาถึง
ความจริงเกี่ยวกับการสำรวจอวกาศในอดีต อย่างการเดินทางไปดวงจันทร์ของยาน อะพอลโล ๑๑ จึงถูกสอนและปลูกฝังเด็ก ๆ ว่าไม่เคยเกิดขึ้นจริง แต่เป็นภาพปลอม เป็นเกมการเมืองระหว่างสหรัฐอเมริกากับรัสเซียที่แข่งกันในยุคนั้นต่างหาก
การไปดวงจันทร์ของยาน อะพอลโล จึงถูกลบออกจากหน้าประวัติศาสตร์
ราวกับภาพขาวที่ถูกกลับให้เป็นดำ
นี่คือเรื่องราวในภาพยนตร์ แต่ก็สะท้อนความจริงบางอย่างของการอ่านประวัติศาสตร์
ใครจะรู้ว่าในอนาคตเรื่องราวต่าง ๆ จะถูกคนยุคหลังมองหรืออ่านอย่างไร เหตุการณ์ไหนในอดีตจะถูกถอดรื้อเพื่อบอกเล่าให้เหมาะสมกับผลประโยชน์ของพวกเขา
เช่นเดียวกับคนยุคปัจจุบัน ที่มองอดีต ตีความ หรือถอดรื้อมันเพื่อประโยชน์ตามความเห็นของสภาวะสังคมวันนี้
อาจเป็นดำ หรืออาจเป็นขาว อาจต่างกันไปในคนต่างกลุ่มที่สวมแว่นตาต่างสี
และส่วนใหญ่ก็กำลังสวมแว่นตาโดยไม่รู้ตัว จากอัลกอริทึมของสื่อสังคมออนไลน์
คอยป้อนแต่เรื่องราวให้ผู้เสพ ได้เห็น ได้อ่าน แต่เรื่องราวที่ตนเองชอบและเห็นด้วย
และถ้าความเห็นของคนไหน กลุ่มไหนที่เราไม่ชอบ ไม่เห็นด้วย เราก็พร้อมจะแยกตัวหนีจากคนนั้น กลุ่มนั้น ไม่รับรู้ความมีอยู่ของคนอื่นหรือความเห็นที่แตกต่าง
ไม่ต้องพูดถึงการโจมตีกัน หรือการสร้างกระแสขาวหรือดำตามแว่นตาของคนแต่ละกลุ่ม
ภาพความจริงที่อาจประกอบด้วยสีหลากสี หรือภาพขาวดำที่อาจประกอบด้วยเฉดสีเทา ๆ หลายน้ำหนัก ก็ค่อย ๆ เหลือเพียงสีเดียวที่เราเลือก หรือถูกทำให้เลือก ด้วยอัลกอริทึมของสื่อออนไลน์ (และปัจจัยอื่น ๆ อีกหลายอย่าง)
ถ้าทุก ๆ คนเลือกภาพสีเดียวกันเป็นฉันทามติก็คงไม่มีปัญหา ยานอะพอลโล ไม่เคยไปดวงจันทร์ก็จะกลายเป็นความจริงในสายตาของทุกคน
ในภาพยนตร์ โชคดีที่คนกลุ่มน้อยที่ยึดมั่นในข้อเท็จจริง การแสวงหาความรู้และประมวลเหตุผลทางวิทยาศาสตร์เพื่อเข้าใจกฎธรรมชาติ ได้ช่วยให้มนุษยชาติรอดพ้นจากการสูญสิ้น โดยการออกไปสร้างอาณานิคมในอวกาศ
แต่ในโลกความจริงนอกภาพยนตร์ เรายังหนีหายนะรอบตัวไปดาวไหนไม่ได้
การจะอยู่อย่างสันติบนโลกใบนี้ เราจึงน่าจะพยายามถอดแว่น แสวงหาความเข้าใจในโลกต่างใบแว่นตาต่างสี
เพราะธรรมชาติมีความหลากหลาย ในขาวอาจมีดำ ในดำอาจมีขาว และสีเทาระดับต่าง ๆ ไล่เรียงอยู่ด้วยกัน
ในภาพยนตร์เรื่อง Interstellar ทะยานดาวกู้โลก เล่าถึงอนาคตของมนุษยชาติหลังเกิดสงครามทรัพยากร ที่สร้างความสูญเสียให้แก่คนทั้งโลก
แถมยังตามมาด้วยภัยพิบัติโรคพืชระบาด และพายุฝุ่นที่ทำให้อากาศที่คนต้องหายใจเลวร้ายตลอดเวลา จนทุกแห่งเต็มไปด้วยฝุ่น แม้แต่โต๊ะกินข้าวในบ้าน
สังคมโลกอนาคตต้องดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด โดยสิ่งสำคัญที่สุดคืออาหาร ไม่ใช่กองทัพ หรือการสำรวจอวกาศ
และเพื่อให้ประชากรโลกส่วนใหญ่ช่วยกันปลูกพืชอาหาร โรงเรียนและการเรียนการสอนจึงเน้นพัฒนาเด็กให้เป็นเกษตรกรที่ดี การหนีไปหาโลกใหม่กลายเป็นความคิดต้องห้าม แม้จุดจบของโลกกำลังใกล้จะมาถึง
ความจริงเกี่ยวกับการสำรวจอวกาศในอดีต อย่างการเดินทางไปดวงจันทร์ของยาน อะพอลโล ๑๑ จึงถูกสอนและปลูกฝังเด็ก ๆ ว่าไม่เคยเกิดขึ้นจริง แต่เป็นภาพปลอม เป็นเกมการเมืองระหว่างสหรัฐอเมริกากับรัสเซียที่แข่งกันในยุคนั้นต่างหาก
การไปดวงจันทร์ของยาน อะพอลโล จึงถูกลบออกจากหน้าประวัติศาสตร์
ราวกับภาพขาวที่ถูกกลับให้เป็นดำ
นี่คือเรื่องราวในภาพยนตร์ แต่ก็สะท้อนความจริงบางอย่างของการอ่านประวัติศาสตร์
ใครจะรู้ว่าในอนาคตเรื่องราวต่าง ๆ จะถูกคนยุคหลังมองหรืออ่านอย่างไร เหตุการณ์ไหนในอดีตจะถูกถอดรื้อเพื่อบอกเล่าให้เหมาะสมกับผลประโยชน์ของพวกเขา
เช่นเดียวกับคนยุคปัจจุบัน ที่มองอดีต ตีความ หรือถอดรื้อมันเพื่อประโยชน์ตามความเห็นของสภาวะสังคมวันนี้
อาจเป็นดำ หรืออาจเป็นขาว อาจต่างกันไปในคนต่างกลุ่มที่สวมแว่นตาต่างสี
และส่วนใหญ่ก็กำลังสวมแว่นตาโดยไม่รู้ตัว จากอัลกอริทึมของสื่อสังคมออนไลน์
คอยป้อนแต่เรื่องราวให้ผู้เสพ ได้เห็น ได้อ่าน แต่เรื่องราวที่ตนเองชอบและเห็นด้วย
และถ้าความเห็นของคนไหน กลุ่มไหนที่เราไม่ชอบ ไม่เห็นด้วย เราก็พร้อมจะแยกตัวหนีจากคนนั้น กลุ่มนั้น ไม่รับรู้ความมีอยู่ของคนอื่นหรือความเห็นที่แตกต่าง
ไม่ต้องพูดถึงการโจมตีกัน หรือการสร้างกระแสขาวหรือดำตามแว่นตาของคนแต่ละกลุ่ม
ภาพความจริงที่อาจประกอบด้วยสีหลากสี หรือภาพขาวดำที่อาจประกอบด้วยเฉดสีเทา ๆ หลายน้ำหนัก ก็ค่อย ๆ เหลือเพียงสีเดียวที่เราเลือก หรือถูกทำให้เลือก ด้วยอัลกอริทึมของสื่อออนไลน์ (และปัจจัยอื่น ๆ อีกหลายอย่าง)
ถ้าทุก ๆ คนเลือกภาพสีเดียวกันเป็นฉันทามติก็คงไม่มีปัญหา ยานอะพอลโล ไม่เคยไปดวงจันทร์ก็จะกลายเป็นความจริงในสายตาของทุกคน
ในภาพยนตร์ โชคดีที่คนกลุ่มน้อยที่ยึดมั่นในข้อเท็จจริง การแสวงหาความรู้และประมวลเหตุผลทางวิทยาศาสตร์เพื่อเข้าใจกฎธรรมชาติ ได้ช่วยให้มนุษยชาติรอดพ้นจากการสูญสิ้น โดยการออกไปสร้างอาณานิคมในอวกาศ
แต่ในโลกความจริงนอกภาพยนตร์ เรายังหนีหายนะรอบตัวไปดาวไหนไม่ได้
การจะอยู่อย่างสันติบนโลกใบนี้ เราจึงน่าจะพยายามถอดแว่น แสวงหาความเข้าใจในโลกต่างใบแว่นตาต่างสี
เพราะธรรมชาติมีความหลากหลาย ในขาวอาจมีดำ ในดำอาจมีขาว และสีเทาระดับต่าง ๆ ไล่เรียงอยู่ด้วยกัน
สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ
บรรณาธิการบริหารนิตยสารสารคดี
suwatasa@gmail.com