เรื่องและภาพ : กลุ่ม “สภาพ”
หากจะเปรียบชุมชนก็เหมือนร่างกาย จะสมบูรณ์แข็งแรงได้ต้องอาศัยความสัมพันธ์ในการทำงานของอวัยวะต่างๆ ชุมชนเองจะเข้มแข็งได้ก็ต้องเกิดจากความร่วมมือร่วมใจของคนในชุมชน
ในช่วงเวลาที่ร่างกายของ ลำพูน พรรณไวย อ่อนแอนั้น การรวมกลุ่มพัฒนาชุมชนเกาะเกิดหยุดชะงักไป แต่สิ่งหนึ่งที่เป็นจุดเปลี่ยนของทุกอย่างก็เกิดขึ้น นั่นคือยาลูกกลอนสมุนไพร
หัวใจ
“ยาสมุนไพรคือจุดเริ่มต้นของทุกสิ่ง”
ลำพูน ผู้ก่อตั้งกลุ่มสตรีสหกรณ์สมุนไพร ในวัย 71 ปี กล่าว
ช่วงที่ลำพูนขึ้นมาเป็นผู้ใหญ่บ้านชุมชนเกาะเกิดซึ่งอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เธอพยายามรวมกลุ่มคนในชุมชนทำกิจกรรมต่างๆ เช่นการขายขนม แต่สุดท้ายก็ล้มไม่เป็นท่า เพราะไม่สามารถแบกภาระทางต้นทุนได้ ซ้ำอาการป่วยภูมิแพ้ที่กำเริบทำให้ช่วงเวลานั้นเป็นช่วงเวลาที่หนักหน่วงของลำพูน
แต่แล้วในปี 2540 ลำพูนและลูกสาวที่เรียนมาทางแพทย์แผนไทยประยุกต์ได้ทดลองทำยาลูกกลอนจากสมุนไพรพื้นบ้าน ล้มเหลวไป 9 ครั้ง และใช้เวลา 10 ปีในการต่อสู้เพื่อขอใบอนุญาต จนทำสำเร็จในปี 2549
“ป่วยจนต้องใส่ออกซิเจน คุณแม่จึงไปเปิดตำรายาโบราณของตาทวดมาทำให้กิน ต่อมาเมื่อลูกสาวเรียนจบแพทย์แผนไทยก็มาพัฒนาต่อ” ลำพูนเล่าให้ฟังถึงที่มาของยาลูกกลอนสมุนไพรด้วยแววตาภาคภูมิใจ
เมื่อยาลูกกลอนสมุนไพรถูกวางขายในตลาด มีคนสนใจยาตัวนี้มาก จนกระทั่งมีคนมาถ่ายไปออกรายการโทรทัศน์ ข่าวสารกระจายไปในวงกว้าง ผู้คนเริ่มมองเห็นชุมชนเล็กๆ แสนสงบริมแม่น้ำเจ้าพระยา จุดเปลี่ยนของชุมชนเกาะเกิดจึงเกิดขึ้น
ร่างกาย
หลังจากสมุนไพรได้รับการตอบรับที่ดีจากนักท่องเที่ยว ธุรกิจโฮมสเตย์จึงเกิดขึ้นตามมา เมื่อมีคนเข้าพัก อาหารก็เป็นสิ่งจำเป็น ในโฮมสเตย์ของลำพูนมีแม่ครัวรุ่นราวคราวเดียวกับเธออยู่สี่คน ซึ่งการเริ่มต้นของกลุ่มแม่ครัวนี้เกิดจากการที่ลำพูนชักชวนให้พวกเธอมาทำอาหารให้นักท่องเที่ยวที่มาพักผ่อน
หากเปรียบเหล่าแม่ครัวกับร่างกาย พวกเธอก็คงคล้ายกับระบบไหลเวียนเลือดที่คอยลำเลียงสารอาหารไปหล่อเลี้ยงส่วนต่างๆ ของชุมชน นอกจากทำให้นักท่องเที่ยวอิ่มท้องแล้ว คนในชุมชนก็ยังมีรายได้เสริม เพราะวัตถุดิบต่างๆ ที่ใช้ในการทำอาหารนั้นมาจากผลผลิตของชาวบ้านที่เพาะปลูกกันเอง ไม่ว่าจะเป็นเห็ด ฟัก แตงกวา และพืชผักอื่นๆ
“บางทีก็จ้างคนอื่นมาช่วยเรา เป็นการกระจายรายได้ เอาเด็กๆ นักเรียนมาช่วยเวลาเขาหยุดเสาร์-อาทิตย์” แม่ครัวคนหนึ่งกล่าวในขณะที่กำลังห่อข้าวใส่ใบตองไปส่งนักท่องเที่ยวกลุ่มหนึ่ง
พูดได้เต็มปากเลยว่าระบบไหลเวียนเลือดนี้ได้นำสารอาหารลำเลียงไปให้กับทุกส่วนของร่างกายอย่างสมบูรณ์
อีกหนึ่งส่วนของร่างกายที่สำคัญไม่แพ้กัน สำอาง พันธ์โณภาศ ช่างไม้ฝีมือดีในชุมชนเกาะเกิดที่ทุกคนในชุมชนยอมรับ ลำพูนเห็นความสามารถจึงชักชวนให้มาช่วยสร้างไม้ยืนและไม้นอน ซึ่งเป็นอุปกรณ์ที่ช่วยในการบริหารกล้ามเนื้อ และในบางโอกาสยังได้ไปช่วยซ่อมแซมโฮมสเตย์ของลำเจียกอีกด้วย
เนื่องจากเติบโตมาในภูมิลำเนาเดียวกัน สำอางจึงไม่ลังเลที่จะตอบรับคำชวนของลำพูน ซึ่งมันก็เอื้อประโยชน์ให้กับทั้งคู่ ที่ต่างผ่านร้อนผ่านหนาวมาด้วยกัน
“เขากับผมอายุก็ไล่เลี่ยกัน ผู้ใหญ่ลำพูนเขาทำมาก่อนเรา เขาล้มลุกคลุกคลานมานาน บางทีทำขนมเอาไปขายก็ขายไม่ได้ จนมาทำเรื่องสุขภาพด้วยกัน” สำอางกล่าว ขณะกำลังขะมักเขม้นอยู่กับงานไม้ของตน
หากมองภาพรวมของชุมชนนี้แล้ว ทุกคนในเกาะเกิดก็คงไม่ต่างจากระบบอวัยวะที่ทำงานสอดประสานกันให้ร่างกายสมบูรณ์แข็งแรงต่อไปได้ เช่นเดียวกับความเกื้อกูลร่วมแรงกันของคนเกาะเกิด
สมอง
ทุกการขยับและเคลื่อนไหวของร่างกายล้วนมาจากคำสั่งของสมอง และสมองที่ว่านั้นก็คือ อ๊อด-สุชิน อุ้มญาติ ประธานชุมชนเกาะเกิด ซึ่งการจัดการอันชาญฉลาดของมันสมองนี้ทำให้ร่างกายทั้งหมดขับเคลื่อนไปอย่างยืดหยุ่น แต่ก็คงไว้ซึ่งความมั่นคง
ด้วยการจัดระบบข้อมูลประชากรของชุมชน ทำให้สุชินรู้ว่าปัญหาของชุมชนอยู่ตรงไหน และควรแก้ไขอย่างไร ยกตัวอย่างเช่น ปัญหาการว่างงานของประชากร ทำให้สุชินประสานงานกับลำพูนสร้างกลุ่มอาชีพขึ้นมารองรับ นอกจากนี้ช่วงวิกฤตอุทกภัยเมื่อปี 2554 ชุมชนเกาะเกิดได้รับผลกระทบอย่างหนัก สุชินได้ใช้ฐานข้อมูลทางสารสนเทศของชุมชนในการจัดการลำดับความสำคัญในการช่วยเหลือแต่ละครัวเรือน ซึ่งการมีข้อมูลเหล่านี้ทำให้ปัญหาคลี่คลายไป ราวกับสมองที่คอยสั่งการแก้ไขข้อบกพร่องของร่างกายเมื่อร่างกายเจ็บป่วย
ชีวิตชีวา
นักท่องเที่ยวก็เป็นอีกหนึ่งส่วนสำคัญในชุมชน เป็นเหมือนดั่งสายลมที่พัดเข้ามาทำให้ชุมชนมีชีวิตชีวา บ้างก็กลายเป็นลมหายใจของหลายคนในชุมชนที่ช่วยหล่อเลี้ยงรายได้ จะมีบ้างบางเวลาที่สายลมแห่งการท่องเที่ยวไม่ได้พัดผ่านชุมชนนี้ แต่ก็ไม่ได้สั่นคลอนความแข็งแรงของชุมชนแต่อย่างใด
ทั้งหมดนี้อาจดูเป็นเรื่องบังเอิญที่ยาลูกกลอนสมุนไพรตัวเดียวจะสามารถทำให้ร่างกายของลำพูนแข็งแรงขึ้นได้ และไม่น่าเชื่อว่ายาลูกกลอนสมุนไพรนี้จะเปลี่ยนความเป็นอยู่และสร้างความร่วมมือของผู้คน
แต่ลองมองดีๆ ชุมชนก็ไม่ต่างจากร่างกายของคนเรา ที่จะเข้มแข็งได้ต้องเกิดจากการร่วมมือของอวัยวะหรือผู้คนในภาคส่วนต่างๆ ทั้งหัวใจที่ตั้งมั่นของลำพูน สมองที่ทุ่มเทของประธานอ๊อด เรี่ยวแรงของทุกคนที่ร่วมกันทำให้ร่างกายนี้แข็งแรงสมบูรณ์ได้ และมีสายลมแห่งการท่องเที่ยวที่มอบชีวิตชีวาให้เรือนกายในนามชุมชนเกาะเกิด