เรื่อง : ธัชชัย วงศ์กิจรุ่งเรือง
ตุ๊กตาคือของเล่นสำหรับเด็ก มักสร้างจำลองเป็นบุคคลหรือสัตว์ ผลิตได้จากวัสดุหลายชนิด ปรับเปลี่ยนรูปลักษณ์มาตามยุคสมัยตั้งแต่ยุคโบราณจนถึงปัจจุบัน กลายเป็นของเล่นและของสะสมที่ได้รับความนิยมกว้างขวาง
Barbie ภาพยนตร์ที่สร้างโดยดัดแปลงจากตุ๊กตายอดนิยมอย่างบาร์บี้ นอกจากจะประสบความสำเร็จอย่างมหาศาลทำรายได้กว่า 1 พันล้านเหรียญฯ จนตุ๊กตาบาร์บี้ถูกพูดถึงอีกครั้ง ยังตั้งคำถามถึงคุณค่าของบาร์บี้ที่เปลี่ยนจากของเล่นสำหรับเด็ก ให้กลายเป็นของสะสมยอดนิยม และกำหนดภาพลักษณ์ของผู้หญิงไว้อย่างน่าสนใจ
จึงขอนำประวัติความเป็นมาของตุ๊กตามานำเสนอโดยสังเขป (จาก คอลัมน์ เวลา-ดีไซน์-สิ่งประดิษฐ์ : ตุ๊กตา, สารคดี ฉบับที่ 333 พฤศจิกายน 2555)
ตุ๊กตาดินเผา (13,000 ปีก่อนคริสตกาล)
หนึ่งในหลักฐานของเล่นเก่าแก่คือ โดะงู(Dogu) ตุีกตาดินเผารูปร่างประหลาดขนาด 10-30 เซนติเมตรสมัยโจมอน ในประเทศญี่ปุ่น เชื่อว่าเป็นตัวแทนของผู้ล่วงลับ และช่วยปัดเป่าเคราะห์ร้ายอีกด้วย
ภาพจาก : https://jgeekstudies.org
ตุ๊กตาใบพาย(1,000 ปีก่อนคริสตกาล)
ตุ๊กตาใบพาย(Paddle Doll) พบได้ในสุสานชาวอียิปต์ สันนิษฐานว่าเป็นของเล่นของเด็กที่มีฐานะดี สร้างจากแผ่นไม้แบนๆ ในลักษณะไม้ใบพาย แกะสลักเป็นรูปหญิงสาว ไม่มีขา ตกแต่งด้วยลายเส้นแบบง่ายๆ
ภาพจาก : https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/3145
ตุ๊กตาผ้า (ราวช่วงคริสตศตวรรษที่ 1)
ตุ๊กตาผ้า(Rag Doll) เป็นตุ๊กตาสมัยโรมันโบราณ ทำจากผ้าลินินเนื้อหยาบเย็บให้เป็นรูปคน ภายในยัดด้วยเศษกระดาษปาปิรัส
ภาพจาก : https://www.britishmuseum.org/
ตุ๊กตาล้มลุก(ราวช่วงคริสตศตวรรษที่ 14)
คือ ตุ๊กตาที่ไม่ว่าจะผลักด้านใดก็สามารถพลิกกลับมาตั้งใหม่ได้ทุกครั้ง ซึ่งหนึ่งในตุ๊กตาล้มลุกเก่าแก่คือ โอคิเองาริ โคโบชิ(พระลุ้มลุกตัวน้อย) ของญี่ปุ่น เป็นเครื่องรางที่สื่อถึงความเพียร
ภาพจาก : https://www.japanhouselondon.uk/
ตุ๊กตากระดาษ-Paper Doll (ค.ศ.๑๘๑๐)
บริษัท S&J.Fuller & Company ประเทศอังกฤษ จัดพิมพ์หนังสือ Little Fanny ที่มีเรื่องเล่าพร้อมตัวตุ๊กตาและเสื้อผ้ากระดาษหลายชุดให้ตัดออกมาติดเข้าด้วยกัน นับเป็นตุ๊กตากระดาษยุคแรก
ภาพจาก : ebay.com.au
ตุ๊กตากระเบื้อง-Bisque Doll (ค.ศ.1860)
ฝรั่งเศสและเยอรมนีประดิษฐ์ตุ๊กตาที่ศีรษะทำด้วยกระเบื้อง ลำตัวทำจากไม้หรือวัสดุอื่นๆ แขนขามีข้อต่อขยับได้ ลักษณะคล้ายเด็กจริงๆ ซึ่งยังมีการผลิตมาจนถึงปัจจุบันกลายเป็นของสะสมราคาแพง
ภาพจาก : http://www.historyofdolls.com/doll-facts/porcelain-dolls/
ตุ๊กตาผ้ายัดนุ่น-Plush Toy(ค.ศ.1880)
มาร์การเรทเทอ ชไตฟ์(Margarete Steiff) ช่างเย็บผ้าชาวเยอรมันผลิตตุ๊กตาผ้ารูปช้างขึ้น ภายหลังเธอได้ก่อตั้งบริษัทผลิตตุ๊กตารูปสัตว์ทำด้วยกำมะหยี่ หรือผ้าขนแกะยัดนุ่น โดยตุ๊กตาตัวที่โด่งดังที่สุดคือตุ๊กตาหมีเท็ดดี้แบร์
ภาพจาก : https://www.steiff.com/
ตุ๊กตาแม่ลูกดก – Matryoshka Doll (ค.ศ.1890)
วาซิลี ซวอซดอชกิน(Vasily Zvyozdochkin) ชาวรัสเซีย ได้แรงบันดาลใจจากตุ๊กตาดารุมะของญี่ปุ่น สร้างตุ๊กตาไม้แกะสลักวาดลายหญิงชาวนานแต่งกายพื้นบ้าน แต่ด้านในกลวงเพื่อซ่อนตุ๊กตาขนาดตัวเล็กกว่าไว้เป็นชั้นๆ มีขนาดลดหลั่นกันไป
ภาพจาก : https://www.amazon.in
ตุ๊กตาพลาสติก(ค.ศ.1959)
พลาสติกไวนิลกลายเป็นวัตถุที่สามารถใช้ผลิตสิ่งของมากมายรวมถึงตุ๊กตา และทำให้ตุ๊กตามีราคาถูกลง น้ำหนักเบา มีเนื้อนุ่ม ไม่แตกง่าย หนึ่งในตุ๊กตายอดนิยมคือ ตุ๊กตาแฟชั่น “บาร์บี้” สร้างโดย รูธ แฮนด์เลอร์ นักธุรกิจชาวอเมริกันเจ้าของบริษัท Mattel ที่สังเกตว่าบาร์บาร่าลูกสาวของตนสนุกกับการเล่นตุ๊กตากระดาษแทนบทบาทสมมติของผู้ใหญ่
ภาพจาก : https://www.artsy.net/artwork/mattel-first-barbie
