น.ส. วรฉัตร ทิพยดำรงกุล

เรื่อง ความจริงแห่งชีวิต

AIDS diary วินาทีชีวิต

เด็กที่เรียนเก่งมักตกเป็นความหวังของสังคมว่าต่อไปบุคคลเหล่านี้จะมีอนาคตที่ก้าวไกล และจะได้เป็นทรัพยากรบุคคลที่มีคุณภาพต่อไป แต่บางทีความคิดเห็นเช่นนี้อาจไม่เป็นจริงเสมอไป

หญิงผู้หนึ่ง ตลอดชีวิตการเรียนอยู่ในอันดับต้นๆ มาตลอด ดูไปแล้วเธอเป็นคนที่น่าอิจฉา ด้วยคะแนนในลำดับต้นๆ หลายบริษัทพยายามทาบทามให้เธอไปทำงานด้วย ดูไปแล้วเธอเป็นคนที่น่าอิจฉา เพราะเป็นคนเรียนเก่ง อนาคตไกล เธอคบกันชายผู้หนึ่งเป็นคนเชียงรายได้หลายปีแล้ว ทั้งคู่มีเพศสัมพันธ์กันและวางแผนว่าจะแต่งงานกันหากเรียนจบและมีงานทำ แต่ทว่าทางบ้านของเธอไม่เห็นด้วยที่จะแต่งงานกับผู้ชายคนนี้ ดูเหมือนเป็นเรื่องปกติในสังคมปัจจุบันแม้จะผิดจารีตประเพณีอันดีงาม ที่คู่รักมีเพศสัมพันธ์กันก่อนแต่งงาน เธอก็อายุมากพอที่จะคิดและตัดสินใจอะไรได้ด้วยตัวเอง

เธอเลือกบริษัทแห่งหนึ่งที่คิดว่าน่าจะดีที่สุดแล้ว ตามระเบียบของการรับสมัครงาน นอกจากหลักฐานส่วนตัวและการศึกษาแล้วยังต้องมีใบตรวจสุขภาพด้วย เธอไปตรวจสุขภาพอย่างไร้กังวลเพราะคงไม่มีปัญหาอะไร แต่ใครจะไปคาดฝันว่าสาวเรียนเก่งมีอนาคตจะเป็น…!!! เอดส์ !!! … สะพานแห่งอนาคตขาดลงกะทันหัน ปริญญาโท หน้าที่การงาน ไม่มีความหมายอะไรอีกแล้ว

เธอมาทบทวนดูโอกาสที่เธอจะเป็นเอดส์นั้นแทบไม่มีเลยเพราะเธอไม่ได้มีความสัมพันธ์กับใคร นอกจากแฟนของเธอ ใช่แล้ว…เธอต้องติดโรคร้ายจากสุดที่รักของเธอแน่ เธอโทรไปหาแฟนของเธอเล่าเรื่องให้ฟังแล้วถามความจริงจากเขาว่าเขาใช่หรือไม่ที่เป็นผู้นำโรคร้ายมาให้ ตอนนี้ตัวเธอเองก็เป็นโรคเอดส์ระยะสุดท้ายแล้ว เขาไม่คิดไม่ฝันเช่นเดียวกันว่า เมื่อ 10 ปีที่แล้ว เขาไปใช้บริการโสเภณีโดยไม่มีการป้องกัน เพียงครั้งเดียวเท่านั้น ครั้งเดียวจริงๆ จากนั้นก็ไม่มีเพศสัมพันธ์กับใครอีกเลย นอกจากเธอ

ไม่น่าเชื่อว่าเพียงครั้งเดียว คืนเดียวกับความประมาทของชายคนหนึ่งจะทำลายชีวิตนอกจากตัวเขาแล้วยังทำลายชีวิตแฟนสาวที่มีอนาคตไกลอีกด้วย คนเป็นพ่อเป็นแม่จะเสียใจแค่ไหน ถ้ารู้ว่าชีวิตของลูกสาวจะต้องตายทั้งเป็นด้วยโรคเอดส์ แต่เธอไม่ได้บอกกับทางบ้านว่าเธอติดโรคมรณะมาจากแฟนของเธอ อ้างเพียงว่าติดเชื้อมาจากการทำเล็บ ที่ร้านเสริมสวยแห่งหนึ่ง

ไม่นานแฟนของเธอก็ตายลง เธอเข้ารับการบำบัดและปรึกษาแพทย์อยู่ตลอดเวลา จนร่างกายของเธอแข็งแรงเหมือนคนปกติ ทางครอบครัวของเธอก็ให้กำลังใจเธอเป็นอย่างมาก

น่าเสียดายที่วัยรุ่นสมัยนี้ละทิ้งมรดกสมบัติอันล้ำค่าของบรรพบุรุษไป นั่นคือจารีตประเพณีอันดีงามนั่นเอง ทุกวันนี้มีการพัฒนาทางด้านวัตถุอยู่ตลอดเวลา แต่ยังขาดการพัฒนาทางด้านจิตใจให้มีศีลธรรม บางคนอาบน้ำชำระร่างกายอย่างสะอาดหมดจดแต่ไม่เคยได้ชำระจิตใจเลย บางคนเกิดมาจะค่อนชีวิตอยู่แล้วยังไม่เคยได้ทำจิตใจให้สะอาดเลย

ฉันอยากให้ทุกคนได้อ่านหนังสือเล่มนี้เช่นเดียวกับฉัน เพราะฉันเองก็เป็นเหมือนเด็กทั่วๆไปที่ต่างคนก็มีความฝันกัน แต่เราอาจมองไม่เห็นภัยเงียบที่เป็นเหมือนสิวเสี้ยนที่ปลายจมูก ซึ่งจะทำลายความฝันของเราทั้งหมด

หนังสือเล่มนี้สนุกมาก มีครบทุกรส ทั้งสนุกสนาน ซาบซึ้ง เฮฮา และเศร้า เป็นหนังสือนอกเวลาเล่มแรกที่ฉันอ่านด้วยความเต็มใจ พอใจอยากอ่าน แม้ทางโรงเรียนบังคับให้อ่านหนังสือนอกเวลามาหลายเล่ม แต่ฉันก็ไม่เคยมีนิสัยรักการอ่าน จนกระทั่งมีคนแนะนำให้อ่านหนังสือเล่มนี้ ทำให้ฉันรักการอ่านขึ้นมาทันที เชื่อเถอะว่าถ้าได้อ่านแล้วแทบไม่อยากวางหนังสือเล่มนี้เลย เพราะเป็นหนังสือที่ดีมาก ดีทุกอย่างจริงๆ แต่มีข้อเสียเพียงอย่างเดียวเท่านั้น “หนังสือเล่มนี้เป็นเรื่องจริง” ฉันเลยอยากให้เรื่องจริงนี้เป็นเรื่องจริงเตือนใจสำหรับทุกๆ คนที่มีความฝันและอนาคต

ถ้าบทความของฉันได้รับการคัดเลือก อันดับแรกที่ฉันจะทำคือ อยากขอบพระคุณคนคนหนึ่งที่แนะนำให้ฉันอ่านหนังสือเล่มนี้ นอกจากจะปลูกฝังนิสัยรักการอ่านแล้ว ยังทำให้ชีวิตของเด็กสาวคนนี้มีสติ พิจารณาตัวเองและมองเห็นว่า ชีวิตของฉันเหมือนคนทั่วไปที่เส้นกราฟมีแนวโน้มสูงที่จะประพฤติตามหญิงคนนี้ หนังสือเล่มนี้ทำให้ฉันไม่ประมาท ที่เคยคิดว่าฉันคงไม่ทำแบบนั้นหรอก เพราะได้อ่านหนังสือเล่มนี้แล้วฉันคิดถึงสาววัยใสทุกคน และตัวฉันเอง ถ้าปล่อยให้ชีวิตเดินไปโดยไม่ได้อ่านหนังเล่มนี้มาเสียก่อน ฉันอาจเป็นรายต่อไปก็ได้ คุณอาจจะได้อ่าน AIDS diary วินาทีชีวิต (รายที่ 2) ก็ได้ แต่ฉันจะควบคุมความประพฤติของตัวเองให้อยู่ในจารีตก็แล้วกัน ฉันหวังว่าถ้าคุณได้อ่านแล้ว คุณจะรู้สึกเช่นเดียวกับฉันนะคะ

ฉันเคยคิดไว้นานแล้วว่าอยากแนะนำหนังสือเล่มนี้ให้ทุกคนอ่าน ครั้งนี้นับเป็นโชคดีที่ฉันได้มีโอกาสเป็นผู้แนะนำต่อให้ AIDS diary วินาทีชีวิต อยู่ในใจคุณทุกๆ วินาที

สิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า คน

ลองนึกดูหากคุณเป็นคนใกล้ตาย คุณจะท้อแท้ สิ้นหวังและจะตั้งคำถามขึ้นไหมว่า ในเมื่อชีวิตต้องตกอยู่ในความหดหู่เช่นนี้ แล้วเราจะเกิดมาเพื่ออะไรกัน ไหนว่าการเกิดเป็นคนประเสริฐที่สุดแล้วไง

คุณอาจจะสับสนในตัวของคุณเองและมีคำถามแปลกๆ มากมายเกี่ยวกับตัวคุณ และอาจสับสนมากยิ่งขึ้น หากเทียบดูตัวคุณและจักรวาล แต่ก่อนอื่นเรามารู้จักกับตัวเราเองก่อน ดูเหมือนคนจะเป็นรูปที่ซ่อนนามไว้มากมาย นามเหล่านี้ทำให้เกิดทั้งประโยชน์และโทษ

กล่าวถึงเรื่องเพศ ซึ่งอยู่ในจิตใจคนมาตั้งแต่เกิด อาจกล่าวได้เป็นสองแนว ในทางสุขภาพคงต้องอ้างถึงธรรมชาติ และถ้ากล่าวถึงสังคมจะต้องยกเอาเรื่องศีลธรรมเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย แต่ส่วนมากพูดโดยรวมแล้วคนส่วนมากคงรู้สึกไปทางลบมากกว่า แต่ดิฉันไม่อยากให้หลายสิ่งหลายอย่างที่คุณมองไปทางด้านลบแล้วไม่นำมันมาใช้ให้เกิดประโยชน์

ลองพิจารณาอย่างแยบคายดู ประโยชน์ในเรื่องเพศนั้นมีส่วนทำให้เราเกิดกำลังใจ ทำให้เกิดการหมุนเวียนในระบบเศรษฐกิจ แต่ถ้าคุณหลงมันเข้าไปอาจมีโทษเห็นได้ชัดอย่างโรคเอดส์ และโรคติดต่อจำนวนมาก

หนังสือเรื่องสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า คน กล่าวถึงพฤติกรรมของคนหลายรูปแบบที่น่าสนใจ เช่น การโกหก ไม่ถือว่าไม่ดีเสมอไป เราไม่ควรมองเพียงด้านเดียวว่าการโกหกไม่ดี แต่ควรมองว่า อะไรทำให้เราต้องโกหก แล้วโกหกเพื่อจุดประสงค์ใดเพราะผู้ต้องหาในคุกบางคนอาจเป็นผู้ที่มีคุณธรรมมากกว่าตัวเราด้วยซ้ำเพียงแต่ความคิดของเขาไม่เป็นที่ยอมรับของคนส่วนมาก ความคิดส่วนน้อยจึงถูกมองว่าไม่ถูกต้อง

ปัจจุบันคนเราทำอะไรต้องใส่ใจกับสายตาของสังคมมากกว่าความสุขของตัวเอง ทั้งที่ชีวิตนี้เป็นของเราเพราะโลกนี้ถูกสอนให้เชื่อในสิ่งที่เห็นภายนอก บางทีสิ่งไม่ดีทุกอย่างในโลกนำมาใช้ประโยชน์ได้ หากเราใช้ถูกจุด ถูกเวลา และถูกสถานที่

ในตัวเรามีปัญหาบกพร่องหลายอย่าง ความจริงที่พบนั้น จิตใจของเราต่างหากที่มีความบกพร่องมากกว่าทางกายภาพจริงๆ เช่น ความกลัว คนทุกคนเกิดมาความกลัวเป็นสิ่งที่ติดตัวเรามาทุกคน แต่คุณจะรู้ได้หรือไม่ถ้าคุณไม่ลองอ่านหนังสือเล่มนี้ ความกลัวความจริงนอกจากเป็นสิ่งที่จิตปรุงแต่งเองแล้ว ความกลัวยังไม่เคยอยู่ในปัจจุบันเลย มันอยู่ในอนาคตตลอด ซึ่งเราจินตนาการต่อไปเท่านั้น ถ้าเราหนีความกลัว เราต้องหนีมันไปเรื่อยๆ และไม่รู้เมื่อไหร่จะสิ้นสุด ความกลัวเหมือนเชื้อโรค เราฆ่ามันไม่ได้ทั้งหมดแต่เราสามารถเลือกปรับตัวที่จะอยู่กับมันอย่างสันติได้

แต่บางครั้งชีวิตของ “คน” ไม่เหมือนนิยายเสียตลอด เช่น ชีวิตการแต่งงาน เราฝันอยากให้สวยงามอย่างตอนที่เป็นแฟนกัน คงเป็นไปได้ยากที่จะเป็นดั่งใจคิด เป็นความจริงที่เราเชื่อสิ่งที่เป็นภายนอก เราเห็นชายคนนั้นดีเหลือเกิน แต่คุณรู้ไหมว่าหลังจากการแต่งงานไปแล้ว เขาอาจจะไม่งดงามเหมือนที่คุณคิด คนถูกแบ่งเป็นสองเพศ แน่นอนเพศหญิงแม้จะเป็นช้างเท้าหลัง แต่อาจจะต้องทำงานหนักกว่าช้างเท้าหน้าเสียอีกอยากให้ลองเป็นควาญช้างดูบ้าง

ถ้าคุณอ่านหนังสือเล่มนี้อาจทำให้คุณมีอิสระในตัวคุณเองมากขึ้น คุณอาจมองเห็นอย่างที่ฉันเห็นคือ ความยึดติดทางสังคม ซึ่งเป็นสิ่งที่ “คน” สร้างขึ้น แล้วเราก็ได้รับผลกระทบมากมายจากสิ่งที่ ”คน” สร้างขึ้นมา มาทำความรู้จักกับ ”คน” เมื่อคุณเข้าใจมันแล้ว ย่อมมีหนทางอยู่กับมันอย่างสันติ โดยที่คุณมีความลำบากใจน้อยลง และอาจเลิกน้อยใจตัวเองก็ได้

ความยึดติดกับสังคมทำให้เราสับสนและหลงทาง ขาดความสุขในชีวิต ทุกสังคมมีความแตกต่างกันทางความคิด กฎเกณฑ์ต่างๆ ย่อมไม่เหมือนกัน คุณอาจข้องใจว่าทำไมโลกเราไม่เหมือนกันหมด อย่าไปคิดอย่างนั้นเลย คนเราต่างมีความคิดที่ไม่เหมือนกัน แม้แต่ตัวเราเองบางเวลาก็มีทัศนคติที่แตกต่างกันในเรื่องๆ นั้น

ฉันเคยนั่งรถไปต่างจังหวัดเห็นเด็กลูกชาวนานั่งอยู่บนหลังควาย พอทำงานเสร็จ ตอนเย็นเขานอนบนกองฟาง แหงนหน้ามองดูก้อนเมฆที่ลอยอยู่บนท้องฟ้า ผิดกับฉันที่นั่งสบายอยู่บนรถเก๋ง แอร์เย็น แต่ตกตอนเย็นต้องนั่งอ่านหนังสือทำการบ้าน สอบแข่งขัน เพื่อได้ทำงานดีๆ ในอนาคต เงินซื้อวัตถุเพื่อรองรับสายตาของสังคมเท่านั้น มีความสุขอยู่บนกองวัตถุ จะสุขจริงหรือ แป๊บเดียวก็เบื่อแล้ว กับการต้องไขว่คว้ามันมาตลอดชีวิต นี่หรือ…ความสุข เพียงแค่มีหน้ามีตาในสังคมเท่านั้น กับเด็กชาวนาแม่ไม่มีวัตถุปรนเปรอความสุขมากนัก แต่เขาอยู่กับธรรมชาติที่ไม่ต้องมีการแข่งขัน มีน้ำใจ ช่วยเหลือกัน ถ้าพูดถึงคุณค่าทางจิตใจแล้ว ย่อมมีค่ามากกว่าคุณค่าของวัตถุเป็นไหนๆ สำหรับ…คน

หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงพฤติกรรมของ “คน” ได้อย่างกว้างขวาง หลากหลายด้านในจักรวาลอันกว้างใหญ่แม้แต่เรื่องที่ไม่มีใครกล้ากล่าวถึง ไม่กล้าสงสัยเกี่ยวกับธรรมชาติของคนนั่นก็คือเรื่องของนักบวช

ทุกสิ่งทุกอย่างเป็นสิ่งที่คนสร้างขึ้นมาทั้งนั้น ทั้งความกลัว อารมณ์ การรับรู้ กฎเกณฑ์ คนสร้างขึ้นมาทั้งสิ้น บางคนอาจถึงกับเดือดเนื้อร้อนใจจนต้องทนเพียงเพื่อมีวัตถุให้ดูดีในสายตาผู้อื่น ความจริง เรามีความสุขกับสิ่งที่เรามีอยู่ได้ทุกสิ่ง อยู่ที่ความคิดของเรานั่นแหละ

จะมีสักกี่คนที่ยอมเข้าใจตนเอง นั่นก็คือ สิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า คน คุณอาจกำลังหลงทางในทะเลสังคมอยู่ก็ได้ ลองมาทำความรู้จักกับตนเองดูก่อน ความต้องการของคนเรานั้นต่างกัน ท้ายสุดของชีวิตอาจต้องการเงินทองจำนวนมหาศาล บางคนต้องการความสงบสุข บางคนต้องการให้คนรักมาอยู่ใกล้ๆ อยากอยู่กับครอบครัวอย่างมีความสุขต่างๆ นานา ค้นหาตนเองให้เจอ ลองถามตนเองว่า สิ่งที่คุณต้องการที่สุดในชีวิตคืออะไร แล้วดำเนินการตามความต้องการนั้นซะ อย่าหลง

ทางอยู่ในทะเลสังคมด้วยความสุขจอมปลอม

กฎแห่งกรรม

แล้วความสุขที่แท้จริงของมนุษย์คืออะไร ใครๆ ก็อยากขึ้นสวรรค์กันทั้งนั้น เชื่อไหมว่าสวรรค์บนดินก็มี ถ้าคุณใช้ชีวิตของคุณอย่างถูกวิธีในแบบธรรมชาติ ไม่เบียดเบียนใคร ไม่งั้นเขาอาจจะเบียดเบียนคุณกลับมาก็ได้ เราทุกคนเกิดมาบนโลกใบนี้ต่างก็เป็นเพื่อนร่วมโลกร่วมเวรกรรมด้วยกันทั้งสิ้น แล้วเราจะวางตัวอยู่ในสังคม เพื่อนมนุษย์ มีความแตกต่างกัน

ฉันเชื่อในกฎแห่งกรรม คนเราทำอะไรไว้ย่อมได้รับสิ่งนั้นตอบแทน ทั้งกรรมดีและกรรมชั่ว หลายครั้งที่เราต้องตกเป็นทาสของอารมณ์ซึ่งจิตใจเราสร้างขึ้นมา เป็นผลทำให้เราทำสิ่งที่ไม่ดีออกไป สร้างผลกระทบต่อเพื่อนมนุษย์ด้วยกันเอง

ในสมัยก่อน ชายคนหนึ่งเป็นฝีเน่ากลางหลัง อาการสาหัสมาก หมดทางรักษา คุณเชื่อไหมว่ามันเป็นโรคเวรโรคกรรม ในที่สุดเขาได้เล่าถึงกรรมที่ทำในอดีตด้วยฤทธิ์ความหึงหวง เขาตกหลุมรักหญิงคนหนึ่ง เธอถูกส่งมาเป็นหญิงรับใช้ที่พ่อนำมาขัดดอก มีคนรับใช้ในบ้านอิจฉาเธอเพราะเธอเป็นหญิงที่แสนงาม คนชั่วต้องการกำจัดเธอให้พ้นทาง

เขาซื้อแหวนนพเก้าให้หล่อน แต่เธอมิได้ยินดีในวัตถุนั้น ภายหลังพบว่าแหวนวงนั้นหายไป คนเลวสร้างสถานการณ์ขึ้นมาเพื่อทำร้ายคนดี ขณะนั้นโทสะกำลังอยู่เหนือพินิจของเขา เขาลงโทษบ่าวผู้ถูกใส่ร้ายด้วยการเฆี่ยนอย่างรุนแรง จนบ่าวผู้นั้นมีอาการสาหัส โชคดีที่แม่ของเขาพอจะมีธรรมะอยู่ในใจพูดเตือนสติให้ลูกชายฟัง เมื่อเขาได้สติและทบทวนดูแล้ว บ่าวที่เขาเฆี่ยนตีไม่มีวันกระทำอย่างที่ถูกใส่ร้าย เวลาผ่านไปคนเลวที่เป็นผู้ใส่ร้ายกำลังจะตายด้วยโรคฝีเน่ากลางหลัง เวลาผ่านมานานนัก เมื่อสำนึกผิดตลอดเวลาที่ผ่านมาเขาพยายามสร้างความดีเพื่อลบล้างกรรมเก่า แต่ไม่เป็นผล ทำอะไรไว้ก็ต้องรับผลกรรมเช่นนั้น ตอนนี้เขาเป็นรายต่อไปที่ได้รับกรรมจากการกระทำด้วยโทสจริตในอดีต

เราจะเห็นว่าลูกของคนใหญ่คนโตบางคนทำตัวไม่ดี เกเร ทั้งที่มีการศึกษา พรั่งพร้อมด้วยฐานะชาติตระกูลดีเหลือเกิน ต่างจากเด็กข้างถนนบางคนที่ต้องทำงานรับจ้างเลี้ยงชีพ เขาก็เป็นคนดี มีจิตสำนึกที่ดี มีคุณธรรม แม้จะไม่ได้เกิดมาในฐานะตระกูลที่ร่ำรวยสูงส่ง ฉะนั้นใครที่กำลังน้อยใจในโชคชะตาของตัวเอง หยุดก่อน

หยุดตั้งสติแล้วเลือกการทำดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งใครที่กำลังคิดฆ่าตัวตายเพื่อหนีปัญหา อย่าหนีเลยฆ่าตัวตายแล้วตายไปจะเป็นผีตายโหง

หากคุณกำลังโกรธอย่าตัดสินใจทำอะไรลงไปทั้งสิ้นเพราะจะส่งผลให้เกิดความผิดพลาด สิ่งแรกที่คุณควรทำก็คือ ดับอารมณ์โกรธซึ่งเป็นสิ่งที่จิตคุณสร้างขึ้นมาเสียก่อน หากทำไปโดยขาดสติ ความผิดพลาดมาเยือนแล้วคุณจะไม่สามารถกลับมาแก้ไขได้เลย ชีวิตเป็นละครที่ย้อนการกระทำไม่ได้ ฉะนั้นควรทำปัจจุบันให้ดี เมื่อปัจจุบันดีแล้วอดีตก็ต้องดีด้วย อนาคตต้องดีถ้าเรารักษาปัจจุบันที่ดี อย่าจมอยู่กับอดีต เพราะอย่างไรเราก็ไม่สามารถกลับไปแก้ไขได้

กฎแห่งกรรม ทำให้ฉันรู้เท่าทันอารมณ์ของตัวเองได้ชัดขึ้น สิ่งสำคัญที่สุดคือ “สติ” เป็นความจริงเสมอที่คนเราทำอย่างไร ต้องได้อย่างนั้นกลับคืน แม้แต่กฎข้อที่ 3 ของนิวตัน ซึ่งสอดคล้องกับกฎแห่งกรรมว่า แรงที่ให้ไปเท่ากับแรงที่ได้รับ

ในเมื่อถูกกำหนดให้ต้องเกิดมาเป็น ”คน” จงรีบสร้างทำแต่ความดี ฉันเชื่อประโยคที่ว่า ”สวรรค์อยู่ในอก นรกอยู่ในใจ” เพียงแค่เรารู้สึกขอบคุณ รู้สึกดีๆ กับคนอื่น เราก็ได้ขึ้นสวรรค์แล้ว แต่ถ้าเรารู้สึกเกลียดชังใคร ใจเรานั้นร้อนรุ่ม ไม่สบาย เหมือนถูกไฟนรกเผา

ถ้าเราอบรมศีลธรรมให้ดี “คน” ตั้งแต่เด็ก เมื่อโตขึ้นจะเป็นคนที่สมบูรณ์ไม่หลงทางในทะเลสังคม การดำรงชีวิตในสังคมยังต้องมีการพัฒนาจิตใจหลายด้าน หากเข้าใจคนด้วยกันแล้ว คุณจะปรับตัวให้อยู่ในสังคมโดยทุกข์น้อยลง

สิ่งที่คนสร้างขึ้นมาไม่ใช่ว่าจะดีทั้งหมด บางครั้งอาจมีกฎเกณฑ์ที่ทำให้เราอึดอัด แต่กฎเกณฑ์เหล่านั้นอาจทำให้ชีวิตเราอยู่อย่างปกติสุขเช่นกัน จารีตประเพณีเป็นสิ่งที่กำหนดขอบเขตของเราได้ดีเช่นกันและเป็นสิ่งเราสร้างขึ้นเช่นกัน

แต่อย่าปิดกั้นตัวเองมากนักชีวิตนี้เป็นของเรา เราใช้ได้โดยอิสระ แต่ต้องไม่กระทบกระเทือนถึงผู้อื่น ค้นหาตัวเองดีๆ ว่าตัวเองชอบอะไร อย่าใส่ใจกับสายตาของผู้อื่นจนลืมความสุขที่แท้จริงของตนไป ถามตัวเองดูว่าท้ายที่สุดแห่งชีวิต ต้องการอะไร แล้วดำเนินตามรอยนั้น นั่นแหละสุขแห่งชีวิต