วิชาสารคดี ๑๐๑ ศาสตร์ ศิลป์ เคล็ดวิธี ว่าด้วยการเขียนสารคดี
กลุ่มพี่จี๊ด
เป็นปีที่ ๖ แล้วที่ “สารคดี” ทำค่ายระยะสั้น ฝึกการเขียนและถ่ายภาพจบใน ๔ วัน
ในชื่อค่ายเล่าเรื่องด้วยภาพ “บางจากสร้างเยาวชนนักเขียน” โดยความร่วมมือระหว่างสารคดีกับบางจาก
เล่าเรื่องด้วยภาพ น่าจะตรงกับที่ฝรั่งเรียกว่า Foto essay หรือ สารคดีภาพ แต่ในค่ายนี้เราใช้คำว่า เล่าเรื่องด้วยภาพ โดยมีเป้าหมายให้ผู้เข้าร่วมทำได้ทั้งเขียนและถ่ายภาพในคนเดียวแบบ “ทูอินวัน”
อาจดูเหมือนยากหรือน่าหนักใจ เพราะแม้แต่ครูในทีมสารคดีที่มาสอน ส่วนใหญ่ก็ทำงานหน้าเดียว ไม่เป็นนักเขียนก็ช่างภาพ แต่ในค่ายเล่าเรื่องด้วยภาพ บางจากสร้างนักเขียนเยาวชน จะให้ผู้มาเข้าร่วมค่ายทำทั้ง ๒ อย่างในคนเดียว หนักเกินไปไหม
ทว่าถ้าใครทำได้ก็อาจง่ายขึ้น สำหรับการ “แจ้งเกิด” ในวงการสารคดี
ในแง่ที่ว่าอาจไม่จำเป็นต้องเป็นเลิศสุดๆ ในทางใด แต่ทำได้ทั้งสองอย่าง ก็จะเป็นส่วนช่วยหนุนเสริมกันให้ชิ้นงานสามารถผ่านการตีพิมพ์และเรียกความสนใจจากคนอ่านได้ง่ายขึ้น
กลุ่มพี่เต้ย
หัวใจหลักอย่างแรกของสารคดีภาพคือ ประเด็น
เมื่อเราลงไปสู่พื้นที่ซึ่งบ่อยครั้งกว้างขวางมาก เรื่องราวหลากหลายละลานตา เราจะหยิบยกหาหัวข้อใดมาเล่า ให้เป็นที่ต้องใจของคนอ่าน
ค่ายเล่าเรื่องด้วยภาพฯ ปีที่ ๖ ภายใต้หัวข้อ ทำดีตามรอย “พ่อ” ในบริบทพื้นที่บ้านสวนริมฝั่งน้ำแม่กลอง อัมพวา เมื่อนักเล่าเรื่องด้วยภาพทั้ง ๕๐ คน แยกย้ายกันลงพื้นที่ก็แล้วแต่ว่า แต่ละคนจะหยิบยกประเด็นใดแง่มุมไหนมาเล่าในงานสารคดีภาพของตน
กลุ่มพี่บัน
Foto essay หรือ เล่าเรื่องด้วยภาพ ต้องมีตัวเรื่อง (text) ด้วย ซึ่งไม่หมายถึงคำบรรยายภาพ แต่เป็นร้อยแก้วบอกเล่าเรื่องราวสั้น ๆ โดยสรุปเกี่ยวกับภาพรวมของเรื่องที่เล่า เนื้อหาที่ภาพอาจบอกได้ไม่หมด รวมทั้งการชี้ชวนให้คนอ่านได้มมองในจุดที่เราต้องการสื่อหรืออยากให้มอง
เมื่อจบจากการลงพื้นที่ สิ่งแรกในขั้นผลิตชิ้นงานคือการเลือก “ภาพ” ออกมาให้ได้ชุดหนึ่ง ที่สามารถเล่าภาพรวมของประเด็นที่ต้องการจะสื่อสารได้ครบความ อาจสัก ๓-๔ ใบ ไปจนถึงเป็น ๑๐ ใบ
จากนั้นก็มาเขียน “เรื่อง”
และ “คำบรรยายภาพ” สำหรับแต่ละภาพ แบบเจาะจง ถึงสิ่งที่ต้องการจะบอกเกี่ยวกับภาพนั้นโดยเฉพาะ อาจสั้นๆ เพียง ๑-๓ บรรทัด
ภาพ เรื่อง คำบรรยายภาพ ภายใต้ประเด็นร่วมเดียวกัน เมื่อรวมกันเข้า สิ่งนั้นคือ สารคดีภาพ
เราใช้เวลาทั้งวันของ๑๖ พฤศจิกายน ๒๕๖๐ ซึ่งเป็นวันแรกของค่าย ในการติวเข้มเรื่องนี้ในห้องเรียน
ก่อนออกไปสู่การปฏิบัติจริงภาคสนาม ในอีก ๓ วันข้างหน้า
แล้วมาดูกันต่อว่าพวกเขาจะทำได้ดีแค่ไหน
วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง
นักเขียนประจำกองบรรณาธิการ นิตยสาร สารคดี ที่มีผลงานตีพิมพ์ทั้งในนิตยสาร และตีพิมพ์รวมแล่มมากมาย อาทิ แผ่นดินนี้ที่อีกฟากเขา และแสงใต้ในเงามรสุม และ อีสานบ้านเฮา
