เรือหลวง “เจนทะเล” เชิญพระศพ นายพลเรือเอก พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ จากชุมพร มายังกรุงเทพฯ เรือแล่นผ่านปากน้ำเจ้าพระยา แวะพักถ่ายพระศพสู่เรือหลวง “พระร่วง” ที่บางนา ต่อจากนั้น เรือหลวง “พระร่วง” จึงเชิญพระศพแล่นทวนน้ำขึ้นมาถึงกรุงเทพฯ วันที่ ๒๑ พฤษภาคม ๒๔๖๖ ประดิษฐานพระศพไว้ ณ วังกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์
ในวันที่ ๒๕-๒๖ พฤษภาคม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนครราชสีมา เสด็จแทนพระองค์ในการบำเพ็ญพระราชกุศลสัปตมวาร (๗ วัน) ของหลวง
ไม่กี่วันต่อมา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินกลับจากเพชรบุรี มาทรงเยี่ยมพระศพ นายพลเรือเอก พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ และทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพระราชทานเป็นการเฉพาะ ก่อนเสด็จฯ แปรพระราชฐานต่อไปในคืนวันเดียวกัน
“ราชกิจจานุเบกษา” บันทึกไว้ว่าเมื่อวันที่ ๑ มิถุนายน ๒๔๖๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินกลับจากพระราชนิเวศน์มฤคทายวัน จังหวัดเพชรบุรี ประทับรถไฟพระที่นั่งขบวนพิเศษจากเพชรบุรี มาถึงสถานีรถไฟบางกอกน้อยฝั่งธนบุรี อันเป็นต้นทางรถไฟสายใต้ในขณะนั้น เมื่อเวลา ๑๗.๕๕ น. จากนั้นประทับเรือยนต์พระที่นั่งข้ามแม่น้ำเจ้าพระยา เสด็จขึ้นท่าวาสุกรี แล้วประทับรถยนต์พระที่นั่งเสด็จยังวังนางเลิ้ง
“เสด็จขึ้นประทับบนตำหนักที่ไว้พระศพ ทรงวางพวงมาลาที่พระศพ แล้วทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการพระแลเครื่องนมัสการทรงธรรม พระสาสนโสภณ ถวายพระธรรมเทศนากัณฑ์หนึ่งจบ พระราชาคณะ ๒๐ รูป มีพระธรรมเจดีย์เปนประธานสวดศราทธพรต แล้วทรงทอดไตรกัณฑ์เทศน์ ไตรพระสวดศราทธพรตสดับปกรณ์แล้ว ทรงประเคนย่ามบรรจุหมากพลูธูปเทียนใบวัตถุปัจจัยไทยธรรมกัณฑ์เทศน์ พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา พระสาสนโสภณถวายอติเรกเสร็จ เสด็จพระราชดำเนิรกลับยังท่าวาสุกรีแล้ว ประทับเรือพระที่นั่งยนต์เสด็จยังท่าสถานีบางกอกน้อย เสด็จขึ้นประทับรถไฟพระที่นั่งพิเศษ เสด็จพระราชดำเนิรกลับประทับแรมแปรพระราชสำนัก ณ พระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม…”
เมื่อถึงวาระปัญญาสมวาร (๕๐ วัน) นับแต่วันสิ้นพระชนม์ ในวันที่ ๗ กรกฎาคม ๒๔๖๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว “ทรงเครื่องครึ่งยศทหารเรือ ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์” เสด็จพระราชดำเนินทรงบำเพ็ญพระราชกุศล
ในวาระเดียวกันนี้ “เจ้าภาพได้ปลูกโรงกงเต๊กขึ้นที่สนามหญ้าน่าตำหนักเปนการที่พวกพ่อค้าจีนนำมาช่วยเจ้าภาพ”
ส่วนในวาระที่สิ้นพระชนม์มาครบ ๑๐๐ วัน วันที่ ๒๖ สิงหาคม ๒๔๖๖ บังเอิญตรงกับงานบำเพ็ญพระกุศลปัญญาสมวาร (๕๐ วัน) สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนเพชร์บูรณ์อินทราไชย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนวันซึ่งจะทรงบำเพ็ญพระราชกุศลศตมาหศราทธพรต อุทิศพระราชทานพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ไปเป็นวันที่ ๒๘ สิงหาคม “เพื่อได้มีเวลาเสด็จพระราชดำเนิรไปทรงบำเพ็ญพระราชกุศลนั้นได้”
ในภาพถ่ายวันงานบำเพ็ญพระราชกุศลนั้น ข้างพระโกศ ยังมองเห็นพระรูปทรงฉลองพระองค์นายพลเรือโท จากร้านถ่ายรูปญี่ปุ่น Y. Asowที่ฉายไว้ตั้งแต่ปี ๒๔๖๑ ด้วย
“เสด็จเตี่ย” กรมหลวงชุมพรฯ
บทความชุดนี้มีต้นทางจากหนังสือพระประวัติกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ของผู้เขียน คือ “ให้โลกทั้งหลายเขาลือ” (พิมพ์ครั้งแรกโดยสำนักพิมพ์สารคดี ๒๕๖๓ ราคา ๔๘๐ บาท) โดยเล่าเก็บความจากหนังสือ และเสริมบางประเด็นที่มีข้อมูล หรือความคิดเห็นเพิ่มเติมภายหลังหนังสือตีพิมพ์ออกมาแล้ว
สั่งซื้อหนังสือ
