เรื่อง: นุชจรี โพธิ์นิยม
ภาพ: บันสิทธิ์ บุณยะรัตเวช
หากต้องสังเวยให้กับความเชื่อที่มีไม่จำกัด ภายหน้าเราคงมีวาสนาได้เห็นเพียงแค่ชื่อเท่านั้น
เคยได้ยินเกี่ยวกับ ยาอายุวัฒนะ หรือจำพวก วัตถุมงคล มาตั้งแต่จำความได้ อย่างละครที่มีการใช้อวัยวะของสัตว์หายากมาเป็นเครื่องรางของขลัง ฟังดูราวกับเป็นเรื่องปรุงแต่ง แต่สิ่งมีชีวิตที่ขึ้นชื่อว่า “หายาก” เหล่านี้ถูกล่าเพื่อสนองตัณหามนุษย์จริง และกำลังจะหายไปในไม่ช้า
เรามีโอกาสไปพิพิธภัณฑ์พระรามเก้า องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ (อพวช.) จ.ปทุมธานี ชมนิทรรศการ “สู่สูญพันธุ์ (On the edge of Extinction)” ที่รวบรวมสัตว์สตัฟฟ์ และจัดแสดงเกี่ยวกับสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ รวมถึงสูญพันธุ์ไปแล้วให้หวนนึกถึง สะดุดตาโซนตู้คอนเทนเนอร์สีเหลืองที่ภายในมีลังไม้บรรจุชิ้นส่วนสัตว์จำลอง ประกอบกับวิดีทัศน์เล่าเรื่องราวจากเครื่องฉายแสดงผลกระทบของการล่าและค้าสัตว์ป่า ชวนให้รู้สึกหนักอึ้งในใจทุกย่างก้าวที่เดินเข้าชม แม้บรรยากาศการพูดคุยกับวิทยากรจะเป็นกันเองก็ตาม
“วิถีชีวิตการล่าเพื่อกินมันไม่ส่งผลกระทบอะไรมากหรอก เพราะมันมีเวลาให้สัตว์ป่าทดแทน แต่การล่าเพื่อขายยังไงมันก็ไม่พอ”
วัชระ สงวนสมบัติ ผู้อำนวยการศูนย์บริหารและอนุรักษ์ตัวอย่างทางธรรมชาติวิทยา ผู้เชี่ยวชาญด้านสัตว์สตัฟฟ์ เดินนำชมตู้คอนเทนเนอร์จัดแสดง พลางบรรยายประเด็นสัตว์ที่ถูกล่าเพื่อขายในตลาดมืด ไม่ว่าจะนำไปใช้ทางการแพทย์ หรือกระทั่งเป็นซากชิ้นส่วนประดับบ้าน ไม่น่าเชื่อว่าธุรกิจนี้มีมูลค่าสูงรองลงมาจากการค้าอาวุธสงครามและยาเสพติดเท่านั้น
กวาดสายตาเห็นลังไม้บรรจุห่อตัวลิ่น (หรือตัวนิ่ม) ที่คนจีนนิยมนำเกล็ดไปใช้เป็นยาบำรุงตามความเชื่อ อาทิ ทำเป็นยาชูกำลัง รักษาอาการเมาค้างตามตำราจีนโบราณ คุณวัชระเสริมว่า ทางการแพทย์แผนปัจจุบันยังไม่สามารถบ่งชี้ว่ารักษาได้จริง เราคิดตามแล้วรู้สึกประหลาดใจที่ความต้องการ (ของผู้มีจิตศรัทธา) ยังคงอยู่ สวนทางกับตัวลิ่นที่มีจำนวนน้อยลงเรื่อย ๆ จากการเป็นผู้ถูกล่ามากที่สุดในโลก ทั้งที่เกล็ดคือสิ่งที่จำเป็นต่อตัวมันเอง ไม่ใช่ใครที่ไหน
ได้รู้ว่าประเทศไทยมีลิ่น 2 ชนิด (จากทั้งหมด 8 ชนิดบนโลก) คือ ลิ่นจีนและชวา เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองตาม พ.ร.บ. สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า ปี 2535 ขณะนี้ถูกจัดให้อยู่ในระดับใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง (Critically Endangered) จำแนกตามบัญชีแดงไอยูซีเอ็น (IUCN Red List) ที่ประเมินความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตโดยใช้เกณฑ์พิจารณาอย่างเป็นระบบ ซึ่งสาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากการล่าของมนุษย์อย่างไม่ต้องสงสัย
ช่วงปี 2566 ที่ผ่านมา มีข่าวรถบรรทุกลักลอบขนย้ายกระสอบบรรจุเกล็ดลิ่น เป็นจำนวนกว่า 1.4 ตัน มีราคาขายในตลาดมืดราว ๆ 50 ล้านบาท โดยเกล็ด 1 กิโลกรัมมาจากลิ่น 2-3 ตัว เท่ากับคร่าชีวิตไปแล้วกว่า 4,000 ตัวเลยทีเดียว เป็นการจับกุมครั้งยิ่งใหญ่ในรอบ 10 ปีที่น่าสลดใจอย่างยิ่ง เพราะไม่ว่าจะผ่านไปนานแค่ไหน ความต้องการก็ไม่ลดลงแม้แต่น้อย
ซ้ายมือข้างตู้คอนเทนเนอร์ยังมีชั้นวางบรรจุหัวของสัตว์ป่าสงวนลำดับที่ 20 อย่าง “นกชนหิน (Helmeted Hornbill)” หนึ่งในนกเงือกที่สำคัญต่อระบบนิเวศน์ และอยู่ในระยะใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่งเช่นเดียวกับลิ่น ถูกจัดจำลองในรูปแบบห่อพลาสติกแปะป้ายราคา ราวกับอยู่ในพื้นที่คลังสินค้าขนาดย่อม เป็นอีกหนึ่งโซนที่ตั้งใจเสียดสี และเราก็รู้สึกได้ถึงมันจริง ๆ
“อันนี้เป็นการจำลอง เราลอกเลียนแบบมาจากการขนส่งที่เขาขายกันตามเว็บไซต์ ราคาที่แปะอยู่ก็เป็นราคาจริง แสดงให้เห็นแง่การค้าขายว่าเป็นอย่างไร” – วัชระ สงวนสมบัติ
IUCN Red List ระบุถึงสาเหตุที่นกชนหินเสี่ยงสูญพันธุ์ไว้ว่า การล่าและการค้าผิดกฎหมายคือตัวแปรสำคัญ เนื่องจากส่วนหัวนิยมนำไปทำเป็นเครื่องประดับ โดยเฉพาะในประเทศจีนที่รู้กันดีว่าเป็นผู้ซื้อรายใหญ่ จุดประสงค์ในการล่านั้นแทบไม่ต่างจากตัวลิ่น ตรงที่มี ความศรัทธา ของมนุษย์มากำหนดเส้นแบ่งความเป็น/ความตาย และยังคงมีสัตว์อีกหลายชนิดที่ต้องพบเจอกับเรื่องราวน่าสะเทือนใจเช่นนี้
_BBB9823
หมายความว่า เมื่อมีจำนวนสัตว์สงวนเพิ่มมากขึ้น ก็มองไม่เห็นทางที่การค้าสัตว์ป่าจะลดลงได้เช่นกัน หากไม่เริ่มตระหนัก อนุรักษ์ และร่วมฟื้นฟูตั้งแต่ตอนนี้ ในวันข้างหน้าอาจเป็นเราเองที่ไปสู่…สูญพันธุ์
อ่านรายละเอียดการจำแนก IUCN Red List ที่ https://www.iucnredlist.org/
บรรณานุกรม
- เอกวิทย์ เตระดิษฐ์. (2563). ตัวนิ่ม 3 สายพันธุ์ ถูกปรับสถานะให้มีความเสี่ยงต่อการใกล้สูญพันธุ์มากยิ่งขึ้น. มูลนิธิสืบนาคะเสถียร. สืบค้น 8 มกราคม 2567, จาก https://www.seub.or.th/bloging/news/global-news/ตัวนิ่ม-3-สายพันธุ์/
- Hornbill Research Foundation. (2561). นกชนหิน ( Helmeted Hornbill , Rhinoplax vigil).
สืบค้น 8 มกราคม 2567, จาก http://hornbill.or.th/th/about-hornbills/hornbill-species/helmeted-hornbill/
- Thai PBS. (2566). จับแก๊งลักลอบค้าเกล็ดตัวลิ่นข้ามชาติ ยึด 1,400 โล มูลค่า 50 ล้าน.
สืบค้น 9 มกราคม 2567, จาก https://www.thaipbs.or.th/news/content/330728
- IUCN Red List. (2020). Helmeted Hornbill. Retrieved January 7, 2024, from https://www.iucnredlist.org/species/22682464/184587039
