สารคดี 101 บทสนทนาระหว่างผู้เล่ากับความจริง

“น้องๆ คิดว่าสารคดีคืออะไร” สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ บรรณาธิการบริหารนิตยสารสารคดีเอ่ยถามน้องๆ ค่ายสารคดี ครั้งที่ 20 ทุกคน

“ผมมองว่าสารคดีคือ สาร บวกกับ คดี ครับ สารคือข้อมูลที่เราจะสื่อออกไป คดีคือเหตุการณ์เรื่องจริงต่างๆ ที่เกิดขึ้น สารคดีก็คือการเล่าเรื่องราวความจริงครับ” น้องค่ายร่วมแลกเปลี่ยน

ในแง่ของนิยามความหมายตามหลักการสารคดีคงจะเป็นอย่างที่น้องๆ หลายคนเข้าใจ แต่สำหรับค่ายสารคดีที่เน้นการลงมือปฏิบัติ เราอยากพาน้องๆ มาทำความรู้จักสารคดีในฐานะกระบวนการ ที่เริ่มต้นตั้งแต่ความสงสัยใคร่รู้ การเสาะแสวงหาข้อเท็จจริงต่างๆ ไปจนถึงการเรียบเรียงเล่าเรื่องออกมาเป็นผลงานเผยแพร่ในสังคม

“หากให้ลองนั่งหลับตา นึกถึงดอกกุหลาบ น้องๆ เห็นอะไรบ้าง”

น้องบางคนมีภาพดอกไม้สีแดงผุดขึ้นมาในใจ บางคนบรรยายได้ถึงรายละเอียดของดอก มีกลีบเลี้ยง ใบ และหนาม แต่ละคนมีภาพจำดอกกุหลาบแตกต่างกันไป แต่ความเป็นคนทำสารคดี เราอาจนึกต่อไปถึงที่มาของดอกกุหลาบ คนที่ปลูกดอกกุหลาบนี้ขึ้นมา ร้านที่ขายดอกกุหลาบ คนที่ตัดกุหลาบ สารเคมีหรือปุ๋ยที่ใช้ปลูกดอกกุหลาบ

งานสารคดีที่น้องๆ จะสร้างสรรค์ออกมา คือศิลปะที่เป็นภาพแทนของเรื่องราวเหล่านี้ เราไม่ได้มอบดอกกุหลาบให้ผู้คน แต่สร้างงานศิลปะที่จะพาผู้คนไปรับรู้เรื่องราวข้อเท็จจริงที่อยู่แวดล้อมดอกกุหลาบดอกนี้

ค่ายสารคดีในปีนี้จึงนิยามงานสารคดีว่าเป็น “บทสนทนาระหว่างตัวเรากับความจริง” ตลอดสี่เดือนนี้ หวังว่าน้องๆจะได้สร้างบทสนทนากับเรื่องราวมากมาย และกลั่นกรอง เรียบเรียงออกมาเป็นสารคดีในแบบของตัวเอง

ห้องเรียนสารคดีแบบข้ามศาสตร์ เพราะศิลป์ส่องทางกัน

แม้ตั้งแต่ตอนสมัครเข้าค่าย น้องๆ จะได้เลือกตำแหน่งที่ตนเองต้องการจะฝึกฝน ระหว่างการเป็นนักเขียน ช่างภาพ และวิดีโอครีเอเตอร์ เพื่อเรียนรู้และผลิตชิ้นงานจริงในประเภทงานที่ตนเองสนใจ แต่ศิลปะหรือผลงานสร้างสรรค์แขนงต่างๆ ล้วนแล้วแต่เชื่อมโยงกันทั้งหมด

กิจกรรมในช่วงสายของวันจึงถูกจัดออกมาในรูปแบบของห้องเรียนรวม ครูค่ายชวนน้องๆ ดูตัวอย่างงานร่วมกันแล้ววิเคราะห์แนวคิดเบื้องหลัง ครูเขียนชวนดูวิธีลำดับเรื่องราว ครูภาพชวนดูมุมกล้องและการใช้ภาพเล่าเรื่อง ส่วนครูวิดีโออธิบายถึงการตัดต่อ การเลือกเล่าหรือไม่เล่าข้อมูลบางส่วน ไปจนถึงการขับเน้นข้อมูลหรืออารมณ์บางอย่าง

“นักสารคดีทำงานเรียบเรียงรายละเอียดเล็กๆ มากมายเพื่อเล่า แต่เราไม่อาจใส่ได้ทุกอย่างที่เราบันทึกมา งานของนักสารคดีจึงเป็นการตัดต่อด้วยส่วนหนึ่ง ในฐานะศิลปินผู้สร้างสรรค์ เราเลือกได้ว่าเราจะเล่าความจริงอย่างไร แต่ขอบเขตของมันอยู่ตรงไหน ลองไปคิดต่อกันดู”

วิทยากรบันดาลใจ สนทนากับผู้กำกับสารคดีระดับโลก

บ่ายวันนี้ค่ายสารคดีได้รับเกียรติจาก ไพลิน วีเด็ล ผู้กำกับสารคดีภาพยนตร์ Hope Frozen และ 13 หมูป่า เรื่องเล่าจากในถ้ำ มาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ แบ่งปันบทเรียนจากประสบการณ์ทำสารคดีตลอดหลายปีที่ผ่านมา ทั้งเรื่องการทำสัญญากับแหล่งข้อมูลและเพื่อนร่วมงาน การหาเรื่องและคนที่ใช่ การเตรียมตัวในการทำงาน ไปจนถึงการประคับประคองสุขภาพกายใจของตัวเอง

“อาชีพคนทำสารคดีเหมือนมีสิทธิพิเศษนะ เราได้ไปอยู่กับหลายคนในช่วงเวลาที่ดีที่สุดในชีวิตเขา แย่ที่สุดในชีวิตเขา กลั่นกรองมันออกมาเพื่อส่งสิ่งที่มีคุณค่าให้สังคม สุดท้ายนี้ ไม่ว่าน้องๆ จะทำสารคดีเรื่องอะไร อยากให้น้องๆ ทุกคนสนุกไปกับสารคดีของตัวเอง”

กิจกรรมสุดท้ายของสัปดาห์นี้คือการเตรียมตัวลงพื้นที่ แจกโจทย์ที่น้องๆ จะได้ทำจริงในเดือนหน้า ครูภาพครูเขียนแนะนำเรื่องการบ้านที่ควรทำก่อนการเริ่มงานสารคดีแต่ละชิ้น โดยเฉพาะข้อมูลพื้นฐานที่ควรค้นคว้าล่วงหน้าและการวางแผนการใช้เวลาขณะอยู่ในพื้นที่ ส่วนครูวิดีโอเน้นย้ำเรื่องการตั้งกล้องถ่ายสัมภาษณ์แหล่งข้อมูล บันทึกเสียงและภาพเคลื่อนไหวกลับมาทำงานต่อ โดยมีสปอนเซอร์ผู้สนับสนุนอุปกรณ์การผลิตสารคดีมาช่วยสาธิตการใช้งานเครื่องมือต่างๆ ที่น้องๆจะได้รับในการสร้างสรรค์ผลงานตลอดกิจกรรมค่าย ทั้งการสาธิตการใช้งานกล้องโดย Nikon การเลือกเลนส์แบบต่างๆ โดย SIGMA การจัดแสงไฟและบันทึกเสียงโดย The Digital STM ค่ายสารคดีครั้งที่ 20 ขอขอบคุณผู้สนับสนุนทุกท่านอีกครั้งไว้ ณ ที่นี้

“เมื่อวานเรียน Soft Skill วันนี้เป็น Hard Skill แน่นๆ ผมไม่เคยได้ฟังเรื่องการทำงานของศาสตร์อื่นๆ เลยครับ เป็นอีกมุมที่เปิดความเข้าใจมากๆ จากนี้เราก็จะเข้าใจการทำงานของเพื่อนมากขึ้น ช่วยเพื่อนได้มากขึ้นครับ” น้องค่ายแลกเปลี่ยนในช่วงท้าย

“วันนี้ครบเครื่องมากเลยครับ สิ่งที่สำคัญกว่าทฤษฎีคือประสบการณ์จริงที่ครูๆ และวิทยากรบันดาลใจมาแลกเปลี่ยนให้ฟังครับ ทุกคนย่อยประสบการณ์หลายปีมาขมวดเป็นบทเรียนที่เข้มข้นให้ ขอบคุณมากๆ ครับ”