นราธิวาสที่รัก

“เงียบจริงๆ ไม่มีเรือแล่นในแม่น้ำเลยนะ ”

ผมเอ่ยขึ้นมาก่อนจะหยิบปลากระบอกทอดกระเทียมแสนอร่อยเคี้ยวเล่น ในร้านอาหารมังกรทอง ริมฝั่งแม่น้ำบางนราเห็นปากแม่น้ำอยู่ไม่ไกล

ปากแม่น้ำบางนราติดชายทะเลอ่าวไทยคือที่ตั้งของตัวเมืองจังหวัดนราธิวาสซึ่งแต่เดิมเป็นเพียงหมู่บ้านชาวประมงเล็ก ๆ ก่อนจะกลายเป็นชุมชนใหญ่ เป็นเมืองศูนย์กลางทางการค้าขายทั้งทางบกและทางทะเลประมาณร้อยปีก่อน และเมื่อรัชกาลที่ ๖ ได้เสด็จพระราชดำเนินมายังบ้านบางนรา  และพระราชทานชื่อว่า นราธิวาส อันมีความหมายว่าที่อยู่ของคนดี

“เออ เห็นเรือลำหนึ่งแล้ว”  เพื่อนคนใต้ชี้ให้ดูเรือกอและลำหนึ่งแล่นสู่ปากแม่น้ำแม้จะเห็นแต่ไกล แต่สีสันและลักษณะรูปทรงของเรือกอและอันโดดเด่นสะดุดตาทำให้เรามั่นใจทันที

เรือกอและเป็นเรือประมงที่ใช้ในแถบจังหวัดภาคใต้ตอนล่างมีลักษณะเป็นเรือยาวที่ต่อด้วยไม้กระดานโดยทำให้ส่วนหัวและท้ายสูงขึ้นจากลำเรือให้ดูสวยงามนิยมทาสีแล้วเขียนลวดลายด้วยสีฉูดฉาดเป็นลายไทยหรือลายอินโดนีเซียซึ่งนำมาประยุกต์ให้เหมาะกับลำเรือ

“กอและเป็นภาษายาวีแปลว่า โคลงเคลง เรือกอและมีความหมายถึงเรือที่ออกทะเลมีสภาพโคลงเคลงไม่เคยหยุดนิ่ง” เพื่อนอธิบายให้ผมฟัง ขณะที่ผมเริ่มสำรวจบรรยากาศรอบ ๆร้านอาหาร

ร้านอาหารชื่อดังแห่งนี้  ตอนเที่ยงวันอาทิตย์มีคนนั่งทานอาหารแค่สองโต๊ะ  แขกโต๊ะหนึ่ง เป็นชายฉกรรจ์ใส่กางเกงขาสั้นเสื้อยืดรองเท้าแตะ แต่เหน็บปืนพกที่เอวให้เห็นแบบไม่กลัวใคร
สักพักเราได้ยินเสียงนกนางแอ่นดังขึ้นมา บ๋อยชี้ให้ดูตึกแถวริมแม่น้ำสี่ห้าหลัง ว่าเป็นที่อยู่ของนกนางแอ่นมาทำรังทุกเดือนเจ้าของจะขึ้นไปเก็บรังนกมาขายราคาประมาณกิโลกรัมละ สี่ห้าหมื่นบาทขึ้นอยู่กับคุณภาพ

“พี่มาตอนเย็นๆ หรือช่วงหัวค่ำสิจะเห็นนกนางแอ่นบินเข้ารังเป็นสายยาวเหยียดนับพันนับหมื่นตัวเลย”

เพื่อนผมบางคนบอกว่าหากพบนกนางแอ่น เป็นดัชนีชี้คุณภาพของระบบนิเวศ เพราะมันอาศัยน้ำสะอาดและกินแมลงจำนวนมากหากที่ไหนมีนกนางแอ่นมาทำรังแสดงว่าบริเวณนั้นยังมีคุณภาพน้ำดี พืชสวน พืชไร่ก็ไม่ได้ใช้ยาฆ่าแมลงมากเกินไป

ก่อนผมจะมาไม่กี่วันต้นเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา ตำรวจได้รับแจ้งว่ามีรถยนต์ต้องสงสัยจอดอยู่ข้างถนน กลางเมืองนราธิวาส  เมื่อเจ้าหน้าที่ของทีมเก็บกู้ระเบิดของไทยมาถึงได้เปิดเครื่องรบกวนสัญญาณโทรศัพท์มือถือ ก่อนเข้าไปเปิดประตูรถเก๋งเพื่อตรวจสอบ  แต่คนร้ายที่แฝงตัวอยู่ใกล้ที่เกิดเหตุใช้วิทยุสื่อสารจุดชนวนระเบิดจนเกิดระเบิดขึ้นเสียงดังสนั่นหวั่นไหว
เจ้าหน้าที่ชุดเก็บกู้วัตถุระเบิดถูกแรงอัดของระเบิดกระเด็นไปไกลกว่า 10 เมตร โชคดีที่ไม่มีใครตายเพียงแต่ได้รับบาดเจ็บเล็กน้อย

เพื่อนนาวิกโยธินที่ทานอาหารด้วยกันบอกว่า ชุดกู้วัตถุระเบิดราคาชุดละ ๓ ล้านกว่าบาท แต่ถือว่าคุ้มค่ามากใช้งานได้สุดยอด ช่วยชีวิตเจ้าหน้าที่ได้จริง ๆ

หลายปีที่ผ่านมาเสียงระเบิดในนราธิวาส ยังเป็นดัชนีชี้วัดปัญหาความรุนแรงได้อย่างเด่นชัด

ออกจากร้านอาหารผมแวะเดินดูร้านค้าริมถนน เห็นร้านขายของที่ระลึกเหงา ๆสองสามแห่ง มีสินค้าขายกันหลัก ๆอยู่สองอย่าง คือเรือกอและจำลอง และใบไม้สีทอง หรือย่านดาโอ๊ะ ต้นไม้พันธุ์ใหม่ของโลก พบเฉพาะบริเวณเทือกเขาบูโด มีใบสีทองงดงามนำมาใส่กรอบวางขายเป็นของที่ระลึก

หลายปีก่อนจะเกิดเหตุการณ์ไม่สงบในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ผมมีโอกาสมาเดินป่ากับพี่น้องมุสลิมไปตามเทือกเขาบูโด แถวอำเภอบาเจาะ  เพื่อตามถ่ายภาพนกเงือกหัวแรด และเห็นต้นใบไม้สีทองกลางป่าใหญ่เป็นครั้งแรกตกเย็นอาศัยบ้านมุสลิมตามชายป่าเป็นที่พักพิง  แต่มาบัดนี้ได้ข่าวว่า พรรคพวกพี่น้องมุสลิมหลายคนหายออกจากบ้านอย่างไร้ร่องรอยและไม่กลับมาบ้านอีกเลยจนทุกวันนี้

บ่ายโมงกว่าๆ ผมมานั่งดูพิธีเปิดการแข่งขันกีฬานักเรียนชายแดนภาคใต้ “ สพฐ.คัพ” สานฝันเยาวชนชายแดนใต้ ครั้งที่ 3 ณ สนามกีฬาเทศบาลเมืองนราธิวาส ถือเป็นงานใหญ่ในรอบปีของคนแถวนี้  จัดโดยสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน(สพฐ.) ซึ่งเป็นกิจกรรมของทางราชการที่น่ายกย่องเพราะพยายามจัดการแข่งขันกีฬาเพื่อส่งเสริมให้เยาวชนในพื้นที่ จังหวัดชายแดนใต้ ห้าจังหวัด คือ จังหวัดยะลา ปัตตานี นราวาส สตูล และสงขลาได้รับการพัฒนาด้านกีฬา รวมทั้งเป็นการเสริมสร้างความรักความสมานฉันท์ของเยาวชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนใต้

รอบสนามมีทหาร ตำรวจ ตชด. ยืนยามรักษาการณ์เป็นระยะ พรรคพวกมั่นใจว่า คงไม่มีเหตุการณ์ร้ายแรงดังตูมตามขึ้นมา เพราะคนที่มาร่วมงาน ส่วนหนึ่งเป็นพี่น้องกับพวกเขาทั้งนั้น

งานนี้ทางสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอสลงทุนส่งรถถ่ายทอดสดพร้อมทีมงานชุดใหญ่สิบกว่าคันรถ มาถ่ายทอดสดการแข่งขันฟุตบอลเพื่อทำให้คนทั้งประเทศได้รับรู้ว่าภายใต้ความขัดแย้ง ความหวาดระแวงและอันตรายต่าง ๆ ยังมีรอยยิ้มและเสียงหัวเราะของเด็ก ๆ และพี่น้องชาวนราธิวาสอีกจำนวนมาก

ขบวนพาเหรดของเยาวชนไทยพุทธ-ไทยมุสลิมในชุดหลากสีพร้อมนักดนตรีวงดุริยางค์นำขบวน  และการแปรอักษรบนอัฒจรรย์ฝีมือเด็กอนุบาล ช่วยทำให้บรรยากาศภายในสนามดูครื้นเครงคึกคักเห็นสีหน้าแห่งความสุขของผู้คนที่มาร่วมงาน

ฟุตบอลคู่เปิดสนามเป็นทีมเยาวชนอายุไม่เกิน ๑๒ ปีจากยะลาและนราธิวาส ผมดูฟุตบอลด้วยความเพลิดเพลิน สนุกเร้าใจและมีลุ้นตลอดเวลา เห็นฝีเท้าอันยอดเยี่ยมของเด็กน้อยหลายคน
ที่มีเบสิกการเล่นแน่น ทักษะสูงจนน่าจะได้รับการส่งเสริมให้เป็นนักฟุตบอลดาวรุ่งได้

“นี่หากมีโค้ชจากโรงเรียนชื่อดังในกรุงเทพฯ มาเห็นเด็กฝีเท้าจัดเหล่านี้  คงรีบมาเจรจากับพ่อแม่ให้ทุนการศึกษากับเด็กมาเรียนฟรีที่เมืองหลวงแน่นอน” เพื่อนที่มาด้วยเอ่ยปากชม

จบการแข่งขันเราเดินไปทักทายกับเด็ก ๆ  เด็กน้อยบอกว่าตื่นเต้นดีใจที่มีงานแบบนี้ ได้รู้จักเพื่อนต่างอำเภอ และต่างศาสนาด้วย อยากให้ผู้ใหญ่จัดงานแบบนี้เยอะๆ สนุกมาก ๆ

ปัญหาสำคัญประการหนึ่งของความรุนแรงในจังหวัดชายแดนภาคใต้ก็คือการที่เยาวชนต่างวัฒนธรรมต่างศาสนาทั้งมุสลิมและพุทธไม่มีโอกาสได้เรียนรู้แลกเปลี่ยนซึ่งกันและกันทำให้เกิดความห่างเหินและความไม่เข้าใจ จนกลายเป็นความแตกแยกในเวลาต่อมา

การแข่งขันกีฬาของเยาวชนอาจจะเป็นคำตอบที่ดีในสถานการณ์แบบนี้

ตกเย็นออกจากสนามกีฬาเพื่อกลับที่พัก  ระหว่างทางเพื่อนชี้ให้ดูร้านค้าร้านอาหารหลายแห่งที่เคยถูกวางระเบิด  ตามทางแยกหลายแห่งมีทหารพร้อมอาวุธครบยืนรักษาความสงบ  ผู้คนยังใช้ชีวิตกันตามปรกติ  ตลาดและร้านขายของมีคนเข้าไปจับจ่ายซื้อของผู้คนส่วนใหญ่ยังรักบ้านเกิดของตัวเองพยายามปรับตัวให้อยู่กับสถานการณ์แบบนี้ให้ได้มากกว่าจะอพยพขึ้นเหนือไปอยู่จังหวัดอื่น

“หากผมย้ายออกไปก็ต้องมีอีกหลายคนทยอยออกมา ผมจะอยู่ที่นี่ไปตลอดชีวิตให้ได้ ” ผู้ใหญ่คนหนึ่งบอกเราระหว่างทาง

ผมกลับมาที่ริมแม่น้ำบางนราอีกครั้งเรือกอและหลายลำที่ออกไปหาปลาเริ่มกลับมาขึ้นฝั่ง พอตกค่ำรถราบนท้องถนนก็เริ่มเบาบาง  จนหลังสามทุ่มแม้จะไม่มีเคอร์ฟิวก็เหมือนมี เสียงตามท้องถนนเงียบสงัด แต่ไฟถนนสว่างจ้า บ้านช่องปิดมิดชิดผู้คนเข้านอนแต่หัวค่ำ  ไม่จำเป็นคงไม่มีใครอยากออกมาตามท้องถนนสุ่มเสี่ยงกับอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได้

วันรุ่งขึ้นผมได้ข่าวว่า ที่อำเภอระแงะ ไม่ไกลจากตัวเมืองสองสามีภรรยาถูกยิงตายขณะออกมากรีดยางพาราแต่เช้ามืด

เจ็ดปีแห่งความรุนแรงในจังหวัดชายแดนภาคใต้มีคนตายทั้งทหาร ตำรวจและพลเรือนมากกว่าห้าพันคน ในจำนวนนี้เป็นชาวพุทธและชาวมุสลิมฝ่ายละสองพันกว่าคน

นราธิวาสมีความหมายว่า “ที่อยู่ของคนดี” แต่ดูเหมือนที่อยู่แห่งนี้กำลังลุกไหม้มานานเกินพอแล้ว

สารคดี กค. 2554