เรื่องและภาพ : ณัฐภูมิ ฤทธิ์นอก
ปึ้ก! เสียงหนังสือหล่นลงพื้นเผยให้เห็นภาพวาดอันเป็นเอกลักษณ์แบบฉบับลายเส้นญี่ปุ่น หน้าปกสีสวยสดสะดุดตา ก่อนมันจะถูกเก็บไปอย่างรวดเร็วจากเด็กชายคนหนึ่งจนไม่ทันได้สังเกตชื่อของหนังสือเล่มนั้น แต่ก็พอจะเดาได้ว่าเป็นหนังสือการ์ตูนญี่ปุ่นหรือที่รู้จักกันในนาม “มังงะ”
มังงะที่หลายคนคุ้นหู แต่น้อยคนจะทราบถึงที่มาของคำนี้
งั้น…เราลองมาร่วมเป็นลูกเรือโจรสลัดหมวกฟาง ล่องน้ำข้ามทะเลไปยังแดนอาทิตย์อุทัย เพื่อตามหาแหล่งกำเนิดมังงะกัน!
มังงะหรือการ์ตูนญี่ปุ่นในยุคใหม่ก็คือ การ์ตูนที่ร้อยเรียงเรื่องราวแบ่งเป็นช่องๆ หรือหนังสือการ์ตูนที่เป็นเล่มอย่างที่วางขายกันในปัจจุบัน ถือเป็นวรรณกรรมประเภทหนึ่งที่สร้างชื่อเสียงให้แก่ประเทศญี่ปุ่น
มังงะกำเนิดขึ้นครั้งแรกในญี่ปุ่นเมื่อปลายศตวรรษที่ 18 จนมาถึงช่วงคาบเกี่ยวในศตวรรษที่ 19 ในช่วงนี้ชื่อของ คิตาซาวะ ยาสุจิ ก็ได้รับการขนานนามขึ้นจากผลงานมังงะอันเลื่องลือ ที่เรียกได้ว่าเป็นปฐมบทของวงการ “มังงะยุคใหม่” และเริ่มพัฒนามาเรื่อยๆ นั่นคือการผสมผสานระหว่างวัฒนธรรมการวาดแบบตะวันตกและการสื่อสารแบบญี่ปุ่น อย่างการวาดดวงตาให้กลมโตเป็นพิเศษเพื่อให้ผู้อ่านได้เห็นถึงความรู้สึกของตัวละครได้อย่างชัดเจน มังงะขยายตัวขึ้นเรื่อยมาหลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 ในช่วงที่สหรัฐอเมริกาเข้าควบคุมดูแลญี่ปุ่น
หลังจากนั้นมังงะก็ได้เกิดการเปลี่ยนแปลงทั้งการรับเอารูปแบบลายเส้น แนวคิดใหม่ๆ เข้ามารังสรรค์ให้มีความน่าสนใจมากขึ้น จนกลายมาเป็นธุรกิจมังงะอย่างจริงจัง และเริ่มขยายอิทธิพลเข้ามาสู่ประเทศไทยในเวลาต่อมา
เรื่องที่โด่งดังเมื่อหลายสิบปีก่อนคือ Astro Boy หรือชื่อไทยว่าเจ้าหนูปรมาณู จัดพิมพ์โดยสำนักพิมพ์วิบูลกิจ ซึ่งก็ปูหนทางความสำเร็จให้แก่การเข้ามาของหนังสือการ์ตูนญี่ปุ่นในไทยได้อย่างงดงาม และเป็นกระแสต่อเนื่องมาอีกหลายทศวรรษ
“ร้านการ์ตูนลิโด” ซึ่งเปิดตัวเมื่อ 15 ปีที่แล้วก็ได้รับอานิสงส์ดังกล่าวอย่างไม่ต้องสงสัย
โดราเอมอนนน…ฉันขอยืมของวิเศษหน่อยสิ!
ของวิเศษจากเจ้าแมวหุ่นยนต์สีฟ้าที่ว่าก็คือ “ประตูวิเศษไปที่ไหนก็ได้” ซึ่งจะพาเราไปยังร้านการ์ตูนลิโด ร้านขายหนังสือการ์ตูนญี่ปุ่นที่ตั้งอยู่ภายในอาคารลิโด้ คอนเน็คท์ ชั้น 2 แห่งศูนย์การค้าสยาม
เสนอตอน : จุดกำเนิด เกิดเป็นร้านย่านสยาม
“เริ่มแรกที่เปิดร้านขายดีเลยมั้ยครับ” ผมถาม
“ขายดีมากครับ ยุคนั้นคนอ่านกันเยอะ เพราะว่าไม่ค่อยมีสื่ออะไรมาเยอะ” ชาญชัย เหล่าฤทธิไกรหรือ “หนึ่ง” เล่า
ย้อนกลับไปเมื่อหนึ่งอายุ 27 ปี อาจด้วยเพราะความบังเอิญหรือโชคชะตาทำให้เขาค้นพบธุรกิจที่หล่อเลี้ยงชีพเขามาได้จนถึงทุกวันนี้ เรื่องมันเกิดจากที่ว่าเขาไปช่วยน้าขายหนังสือที่ร้าน ทำไปทำมาเจ้าตัวก็เริ่มติดใจและสนุกกับงานที่ทำ ประจวบกับจังหวะนั้นโรงหนังลิโด้เปิดให้เซ้งพื้นที่พอดี เขาจึงตัดสินใจยึดธุรกิจขายหนังสือการ์ตูนญี่ปุ่นเป็นอาชีพ และให้กำเนิดร้านที่ชื่อว่า “การ์ตูนลิโด”
แต่เบื้องหลังงานตามความฝันที่หนึ่งสร้างขึ้นย่อมต้องแลกมาด้วยความพยายาม การต่อสู้กับคู่แข่งที่เปิดร้านมาก่อนด้วยเช่นกัน
“สมัยก่อนน่ะคู่แข่งเค้าจะมีลูกค้าประจำอยู่แล้ว เราอาศัยความใส่ใจลูกค้ามากกว่า” หนึ่งเล่าถึงสิ่งที่ยังคงยึดมั่น นั่นคืองานบริการลูกค้าจากใจที่เขาทำมาตลอด
“ไม่รู้จะบอกยังไง ถ้าเราดูแลพวกเขาดีเขาก็จะกลับมาเอง”
เป็นเวลาเที่ยงกว่าๆ ด้านหน้าร้านการ์ตูนลิโดมีมังงะที่ถูกวางระเกะระกะอย่างไม่เป็นที่เป็นทาง เพราะเพิ่งย้ายร้านจากชั้นล่างมาชั้นบนได้เพียงแค่ 2 เดือน เบื้องหน้ามีชายวัยกลางคนรูปร่างท้วม ผิวขาวของเขาตัดกับเสื้อยืดสีดำ นุ่งกางเกงยีนขาสามส่วน สวมกระเป๋าแบบคาดเอว กำลังวุ่นวายกับการจัดหน้าร้านอย่างเร่งรีบ เขาคือชาญชัยในวัย 44 ปี สักพักชั้นวางสีขาวแน่นขนัดไปด้วยมังงะหลากหลายแนว มีนิยายและนิตยสารบ้างประปราย ถูกลำเลียงมาวางจนเต็มหน้าร้าน เป็นสัญญาณบอกว่าร้านการ์ตูนลิโด พร้อมเปิดให้บริการแล้ว
ร้านการ์ตูนลิโด ณ สถานที่ใหม่ ทำให้หนึ่งกังวลใจเล็กน้อยว่าจะส่งผลกระทบต่อจำนวนลูกค้าของเขาหรือไม่ แต่เขาก็เบาใจลงได้เพราะลูกค้าไม่ได้หายไปไหน กลับมีลูกค้าทั้งหน้าเก่าหน้าใหม่แวะเวียนเข้ามาเลือกซื้อหนังสือการ์ตูนกันอย่างไม่ขาดสาย มองอย่างผิวเผินแล้วจะเห็นถึงความหลากหลายระหว่างช่วงวัยของแฟนๆ คอการ์ตูนมังงะอย่างเห็นได้ชัด
ช่วงวัย / ใจรัก / นักสะสม
ลูกค้ารายแรกของวันนี้เป็นหญิงสาววัยทำงาน ท่าทางใจดี เธอกำลังยืนกวาดสายตาเลือกหนังสือจากภายนอกร้าน ไม่นานเจ้าของร้านก็เดินมาหาเธอแล้วยื่นมังงะให้เธอหนึ่งเล่ม เหตุเพราะที่ทำงานอยู่ใกล้กับร้าน “ลิซ่า” จึงมักจะหาโอกาสมาเลือกซื้อเลือกหามังงะอยู่เป็นประจำ
การอ่านมังงะของหญิงสาวเริ่มขึ้นเมื่อครั้งเธอเรียนอยู่มัธยมศึกษาตอนปลาย ด้วยความที่ชอบด้านศิลปะ มังงะที่ลายเส้นสวยๆ จึงเป็นที่โปรดปราน ส่วนเรื่องที่โดนใจเธอคงหนีไม่พ้น “เซเลอร์มูน” การ์ตูนฮีโร่สาวขวัญใจผู้หญิงหลายๆ คน
“พอโตขึ้นมาก็จะชอบการสื่อสารแบบพวกไอเดียที่เป็นไอเดียใหม่ๆ ที่ไม่ค่อยได้เห็นในสื่อภาพยนตร์ ยิ่งคนญี่ปุ่นจะชอบมีจินตนาการแปลกๆ ที่เราไม่ได้คาดคิดอะไรมาก่อน” คำกล่าวของลิซ่า ติวเตอร์ภาษาอังกฤษวัย 36 ปี
เพราะวัยที่โตขึ้นแนวการอ่านการ์ตูนของเธอก็เปลี่ยนตามไปเช่นกัน จากแนวน่ารักกลายเป็นแนวที่ดาร์กขึ้น สะท้อนมุมมืดของสังคม แต่ในขณะเดียวกันเธอก็ต้องการสิ่งที่ผ่อนคลายใจ อาจจะเป็นแนวฮาๆ นี่แหละความหลากหลายของมังงะที่ทำให้เธอกลายเป็นนักสะสมมังงะไปโดยปริยาย
“เราก็มองว่ามันมีค่าควรที่จะเก็บไว้ สมแล้วที่ลงทุนมาเป็นพัน ซื้อมาร้อยเล่มอย่างงี้” ลิซ่าเล่าด้วยน้ำเสียงนุ่มนวลปนเสียงหัวเราะเบาๆ
เช่นเดียวกับ ธนกฤต ภาคภูมิธนาธร หรือไปรท์ อายุ 16 ปี เด็กชายที่หลงใหลคลั่งไคล้มังงะ เรื่อง Kimetsu no Yaiba หรือดาบพิฆาตอสูร เขาสวมเสื้อยืดแขนสั้นพิมพ์ลาย Demon Slayer Series บ่งบอกได้เลยว่าเขาเป็นแฟนพันธุ์แท้ของเรื่องนี้ จุดเริ่มต้นที่ไปรท์รู้จักร้านการ์ตูนลิโดมาจากการได้รับชมแอนิเมชัน ก่อนจะสนใจมาอ่านมังงะและเก็บสะสมในที่สุด
“บางคนที่ดูอะนิเมะจบก็อาจจะมาซื้อมังงะก็ได้ เพราะอยากรู้เรื่องราวหลังจากนั้น” ไปรท์กล่าว
มังงะมิใช่แค่ให้ความบันเทิง แต่ยังเป็นจุดเชื่อมช่องว่างระหว่างวัยได้อีกด้วย…
“เมื่อก่อนเขาเก็บหนังสือของแม่เขาจะรู้ว่าแม่อ่านอะไร รู้ว่าเรากับเขาคล้ายๆ กันนะ เราจะมีความชอบเหมือนกัน” คำพูดของ อาทิตยา ก้อนทรัพย์ หรือ “แม่น้อย” ก่อนจะหันไปมองลูกสาวที่กำลังยืนเลือกมังงะในร้านการ์ตูนลิโด
ในฐานะของคนเป็นแม่เธอมองว่านี่คือความสุขของลูกสาวที่ไม่ได้ขัดกับเรื่องเรียนและสามารถจะสนับสนุนได้ มากไปกว่านั้นมังงะยังช่วยกระชับความสัมพันธ์ระหว่างเธอกับลูกสาวให้ใกล้ชิดกันมากขึ้น เธอจึงมักจะพาลูกสาวมาเลือกซื้อมังงะที่ร้านการ์ตูนลิโดทุกครั้งที่มีโอกาส
วัยเรียน วัยทำงาน หรือวัยเกษียณ ไม่ว่าจะวัยไหนก็สามารถอ่านการ์ตูนได้ เพราะเสน่ห์ของหนังสือการ์ตูนที่รอให้ทุกคนเข้ามาสัมผัส
โอมเพี้ยง…มนตร์เสน่ห์แห่งมังงะจงปรากฏ
ลายเส้นที่โลดแล่นบนหน้ากระดาษ ศิลปะการเล่าเรื่องราวจากภาพ ผสานกับกลิ่นอายความคลาสสิกจากโลกแห่งจินตนาการสู่สายตาแฟนๆ ที่ตั้งตารอคอยมังงะเล่มต่อเล่ม
ซึ่งมังงะที่ครองใจแฟนๆ มากที่สุดในปี 2020 คงต้องยกให้ “ดาบพิฆาตอสูร” เรื่องราวของเด็กหนุ่มในครอบครัวคนเผาถ่านที่ต้องการชำระแค้นให้ครอบครัวที่ถูกฆ่าตายจากอสูรผู้บุกรุก เรื่องราวการต่อสู้อันดุเดือดเข้มข้นจนทำให้มังงะขายดีเป็นเทน้ำเทท่า
ทั้งนี้ความใส่ใจในรายละเอียดของผู้สร้างสรรค์มังงะ การใส่ลูกเล่นใหม่ๆ ลงไปในหนังสือ ทำให้ถูกใจลูกค้า บางคนสนุกเพราะได้พลิกไปพลิกมาระหว่างหน้ากระดาษ ประกอบกับการถ่ายทอดเรื่องราวแปลกใหม่ที่เราไม่ได้คาดคิดมาก่อนของนักวาดมังงะ ผนวกด้วยเส้นเรื่องสนุกสนานชวนติดตาม พร้อมสะท้อนแง่คิดให้กับผู้อ่านได้ดี
เสน่ห์อีกอย่างหนึ่งคือ ความหลากหลายของประเภทการ์ตูน ไม่ว่าจะเป็นการ์ตูนแนวผจญภัย แนวสืบสวนสอบสวน หรือจะเป็นแนวต่อสู้ กระทั่งการ์ตูน yaoi (ชายรักชาย) หรือ yuri (หญิงรักหญิง) ฯลฯ
เช่นเดียวกับร้านการ์ตูนลิโด ที่แบ่งโซนหนังสือตามสำนักพิมพ์ เช่น วิบูลกิจ สยามอินเตอร์คอมมิคส์ รักษ์พิมพ์ ซึ่งแต่ละสำนักก็จะมีแนวทางเฉพาะของตัวเอง นอกจากนี้จะมีโซนมือสองที่การันตีสภาพนางฟ้า-แทบจะใหม่เอี่ยมเลยก็ว่าได้ให้ลูกค้าเลือกตามใจชอบส่วนตัว
ปรับตัวบนความเปลี่ยนแปลง
แม้ว่าร้านการ์ตูนลิโดจะมีลูกค้าแวะเวียนเข้ามาอย่างไม่ขาดสาย แต่จำนวนลูกค้าก็ลดลงอย่างเห็นได้ชัดหากเทียบกับเมื่อก่อน อาจเป็นเพราะหลายปัจจัยที่สร้างผลกระทบต่อร้าน อย่างราคาสินค้าโดยมังงะสมัยก่อนสนนราคาราว 35-45 บาท ในปัจจุบันนี้ราคา 90-100 บาทขึ้นไป โดยจะลดหลั่นตามความนิยมของการ์ตูนเรื่องนั้นๆ พอหนังสือแพงขึ้นก็ทำให้ยอดขายลดลงตามไปด้วย
อีกหนึ่งปัจจัยคือสื่อความบันเทิงรูปแบบใหม่ที่ทำให้ยอดขายมังงะในไทยลดลงอย่างน่าใจหาย รวมถึงร้านการ์ตูนลิโดด้วย
เทคโนโลยีและนวัตกรรมเกี่ยวกับความบันเทิงใหม่ๆ ที่เข้ามาแทนที่ความบันเทิงรูปแบบเดิมอย่างมังงะ ทำเอาร้านการ์ตูนลิโดเกือบล้มทั้งยืนเลยก็ว่าได้
“พอมีเทคโนโลยีเข้ามาก็เริ่มเปลี่ยนแปลงในทางที่แย่ลง การสื่อสารมันดีขึ้นจึงเริ่มมีการขายมังงะแบบออนไลน์ขึ้นมา” หนึ่งเล่า
พอมีการขายออนไลน์เข้ามาเป็นทางเลือกใหม่ให้กับลูกค้า ทำให้ทางสำนักพิมพ์ปรับเปลี่ยนแนวทางโดยเลือกที่จะขายหนังสือเอง จึงเป็นสาเหตุทำให้ร้านขายหนังสือการ์ตูนหลายๆ ร้านต้องปิดตัวลง รวมถึงเป็นการชี้ชะตาถึงจุดอวสานให้ร้านการ์ตูนลิโดด้วย
มรสุมลูกนี้กลายเป็นคลื่นที่หนักกว่าลูกไหนที่ผ่านมา หรือลมหายใจสุดท้ายของการ์ตูนลิโดจะต้องหยุดลง หากชาญชัยตัดสินใจหยุดเรื่องราวชีวิตไว้เพียงหน้านั้น…การ์ตูนลิโดก็คงเหลือเพียงความทรงจำที่วางทิ้งไว้บนชั้นหนังสือที่ว่างเปล่า
เปรียบการ์ตูนเป็นดั่งชีวิต โดยมีหนึ่งเป็นตัวละครเอกที่ต้องฝ่าฟันกับอุปสรรคก็คงจะเกิดปาฏิหาริย์ขึ้นสักวัน หากนี่ไม่ใช่การ์ตูน มันคือเรื่องจริง ชาญชัยเลือกที่จะสู้อีกครั้ง เขาพยายามปรับตัวให้เขากับยุคสมัยที่เปลี่ยนไป
เริ่มจากการสร้างเพจชื่อ “การ์ตูนลิโด” โดยใช้โลโก้เป็นเจ้ากระต่ายน้อยสีขาวสุดน่ารักตามปีเกิดของตนในการสร้างเอกลักษณ์ให้กับร้านและคอยอัปเดตหนังสือใหม่ๆ วันต่อวัน และเพิ่มช่องทางสั่งซื้อเพื่อเพิ่มความสะดวกให้กับลูกค้าโดยใช้แอปพลิเคชันไลน์ชื่อ “พี่ขายหนังสือ” ประกอบกับการดูแลลูกค้าด้วยความใส่ใจเสมอมา จนมีลูกค้าประจำเพิ่มขึ้นในไม่ช้า เป็นการช่วยต่อลมหายใจให้ร้านการ์ตูนลิโดยังคงยืนหยัดบนสังคมยุคเทคโนโลยีต่อไปได้
แม้จะสามารถดึงลูกค้าให้กลับมาได้ แต่หนึ่งต้องยอมรับในข้อนี้ว่าร้านของเขาจะไม่สามารถกลับมาขายดีได้เหมือนก่อนอีกแล้ว ส่วนหนึ่งเป็นผลกระทบจากการที่มังงะได้เข้าไปโลดแล่นในโลกออนไลน์หรือที่เรียกกันว่า e-book นั่นเอง
มังงะแบบหนังสือหรือ e-book?
ลายเส้นบนหน้ากระดาษกับลายเส้นบนหน้าจอแบบไหนที่ใช่มากกว่ากัน
ในฐานะของคนขายอย่างชาญชัย เขาพบว่าลูกค้าบางรายก็ไม่ชอบการอ่านแบบออนไลน์เท่าไร เพราะอ่านแล้วปวดหัว แต่บางคนก็ชอบเพราะราคาถูก สะดวกและรวดเร็ว หรือบางรายอ่านออนไลน์แล้วติดใจมาซื้อมังงะแบบเป็นเล่มไปอ่านก็มี ซึ่งลูกค้าก็มีหลากหลายทางความคิดที่แตกต่างกันออกไป
“ออนไลน์มันเป็นอะไรที่ fleeting (หายวับไป) อยู่แบบไม่นาน อ่านๆ ก็หายไป แต่นี่เราจะมองว่ามันมีค่าควรเก็บไว้” ลิซ่ากล่าวพร้อมกับหัวเราะ ในมุมของนักสะสมมังงะแบบหนังสือเองก็คงคิดเช่นนั้น สำหรับการอ่านออนไลน์เธอมองว่ามันเป็นอีกทางเลือกหนึ่งสำหรับคนที่ไม่มีกำลังทรัพย์มาก แถมยังช่วยประกอบการตัดสินใจว่าควรซื้อมังงะแบบหนังสือมาอ่านดีหรือไม่
อีกหนึ่งเสียงจากมุมของนักสะสมหนังสือมังงะ ชายหนุ่มที่หอบมังงะมา 10 กว่าเล่มกำลังจ้ำอ้าวขึ้นรถตู้โดยสาร เขามีชื่อว่า สิปปภาส เพ็ชรศรี หรือน็อต นักศึกษาชั้นปี 1 มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี น็อตเริ่มอ่านมังงะมาได้ 3 ปีกว่า จนตอนนี้กลายเป็นนักสะสมมังงะแบบหนังสือเต็มตัวแล้ว
“หนังสือได้สัมผัสความรู้สึกการจับ การสัมผัสมันไม่เหมือนกับการอ่านในออนไลน์ ปัดๆๆ อะไรทำนองนั้น ได้กลิ่นหนังสือ กลิ่นกระดาษ กลิ่นหมึก” น็อตกล่าวหลังลงจากรถตู้โดยสาร
มาถึงตอนนี้แล้วหลายคนคงตัดสินใจได้ว่าอะไรเหมาะกับตัวเองมากที่สุด จะเลือกความคลาสสิกแบบหนังสือหรือจะเลือกความทันสมัยรวดเร็วแบบ e-book ชอบแบบไหนก็เลือกแบบนั้น เพราะไม่ว่ามังงะจะอยู่ในรูปแบบไหนมันก็ยังคงมีเสน่ห์ที่รอให้เราเข้าไปสัมผัสเสมอ
สิ่งสำคัญคือการอ่านการ์ตูนที่ถูกลิขสิทธิ์และสนับสนุนร้านขายมังงะ ในด้านหนึ่งเราจะถือว่ามีส่วนช่วยอนุรักษ์หนังสือการ์ตูนญี่ปุ่นในไทยให้ยังคงอยู่รอดต่อไปได้ในอนาคต
ถ้าไม่รู้ว่าจะไปที่ไหน ร้านการ์ตูนลิโดเป็นทางเลือกหนึ่งที่น่าสนใจไม่น้อยเลย
