ทีมพลูโตแอนด์แครอน
เรื่อง: โสภา ศรีสำราญ
ภาพ: สุธาสินี บุญเกิด
“ตั้งแต่มาอยู่กรุงเทพฯ ก็นอนไม่ค่อยหลับ เพราะไม่ได้ยินเสียงอึ่งอ่าง จิ้งหรีด เรไร ผลัดกันขับกล่อมเหมือนตอนอยู่พังงา”
ประโยคบอกเล่าเปรยขึ้นเมื่อฝนมาเยือน ฉันหวนคิดถึงกลิ่นไอดิน ดอกไม้ และเฉพาะอย่างยิ่ง ดอกขจรสีเหลืองเต็มพุ่ม ที่แม่ชอบเก็บมาลวกให้กินแกล้มกับน้ำพริกกะปิ รสหวานเหมือนกำลังซึมซาบไปทั่วลิ้น
ส่วนเธออวดอ้างถึงฤดูกาลของทุเรียนที่ต้องคอยใช้ประสาทสัมผัสรับฟังเสียงหล่นตุ้บ แล้วจึงค่อยวิ่งลงจากบ้านไปเก็บมากินวันละหลาย ๆ ลูกจนฉันต้องอิจฉา
วันนี้เรานั่งมองสายฝนพรำจากคอนโดมิเนียมสูงพร้อมถ่ายทอดประสบการณ์วัยเยาว์ มุ่งมองหาจุดร่วมเพื่อยึดคืนพื้นที่หลังห้องพักบนคอนโดฯ สร้างอาหารปลอดภัยและภูมิใจที่เรียกว่า “บาบิโลน สวนผักลอยฟ้า”
บริโภคง่าย ๆ สไตล์ชีวิตในเมืองใหญ่
ความเร่งรีบของชีวิตในเมืองใหญ่ทำให้ฉันละเลยการเลือกบริโภคอาหาร ในแต่ละมื้อจึงเน้นความอิ่มท้องและประหยัดเป็นสำคัญ เมื่อนานวันจนย่างเข้าสู่วัย ๓๗ ปี ฉันเริ่มแพ้อาหาร ชาที่ลิ้นซึ่งคาดว่าเป็นเพราะผงชูรส นอกจากนี้อาการไข้หวัดยังมาเยือนอยู่เกือบตลอดทั้งปี ทำให้ขอบตาดำคล้ำจนเพื่อนร่วมงานเป็นห่วงในสุขภาพ
ตัวอย่างวิถีการบริโภคของฉันทำให้เธอที่มีอายุเยาว์กว่าถึง ๑๐ ปีหวั่นวิตกและไม่อยากเจริญรอยตาม จึงเริ่มค้นหาทางออกร่วมกัน
อีก ๒ ปีต่อมา เมื่อฉันเข้าสู่แวดวงงานวิจัยด้านเกษตรอินทรีย์ เราสองคนจึงตั้งต้นทดลองการบริโภควิถีใหม่ที่ไม่ง่ายสำหรับคนเมือง แต่ไม่ยากเกินไปถ้าต้องการเปลี่ยนแปลง
ประสบการณ์หล่อหลอม
พื้นฐานของเด็กชนบทส่วนใหญ่มักคุ้นเคยกับต้นไม้ ใบหญ้า กลิ่นฟืน ควันไฟ ห้องครัว และภาพของแม่ที่วุ่นวนอยู่กับการทำอาหาร ผักริมรั้วสารพัดนึกมีให้เลือกหยิบใช้เป็นวัตถุดิบในมื้อธรรมดา ทว่าเปี่ยมด้วยคุณค่าต่อสุขภาพกายและจิตใจ กลายเป็นจิ๊กซอว์ความทรงจำ ปะติดปะต่อกันจนเป็นภาพสวนผักลอยฟ้ารองรับชีวิตคนทำงานในเมืองหลวง ให้ได้เก็บและกินพืชผลจากการลงแรงและความตั้งใจ
แรกหวังเพียงสัมผัสรสชาติอันหวานกรอบ สดใหม่ ไร้สารพิษ จนคิดทะยานไปไกลว่า อาหารที่มั่นคงและสุขภาพที่ดีเกิดขึ้นได้แสนง่ายจากมือเรา
ก่อนลงมือทำตามภาพฝัน เราเริ่มต้นตั้งคำถามถึงจุดร่วมขององค์ความรู้ด้านเกษตรที่ต่างมี จนลงลึกล่วงไปในวัยเด็กและพบว่าวิชา กพอ. (การงานและพื้นฐานอาชีพ) ที่อาจไม่ได้รับความสำคัญนักในตอนนั้น กลับสร้างคุณูปการในการเอาตัวรอดขั้นพื้นฐานได้อย่างยอดเยี่ยม เพราะช่วยให้เรารู้วิธีทำแปลงผัก เพาะปลูก ตอนกิ่ง ติดตา เตรียมดินและปุ๋ย ไปจนถึงการกำจัดศัตรูพืช
เมื่อถึงคราค้นหาความรู้เฉพาะของแต่ละคน ฉันในฐานะนักวิจัยอิสระรุ่นเก่าที่เคยจับงานด้านเกษตรอินทรีย์และแนวคิดการบริโภคอาหารที่ปลอดภัยจึงทำให้พอมีประสบการณ์ในเรื่องของอาหารและการกิน ส่วนเธอผู้ช่วยนักวิชาการฐานข้อมูลรุ่นใหม่ รู้วิธีใช้เทคโนโลยีสืบค้นข้อมูล จนได้แหล่งซื้อหาอุปกรณ์ เมล็ดพันธุ์ ตลอดจนผักในกระแสที่กินแล้วดีต่อสุขภาพ
เมื่อสองเรารวมพลังความรู้และความตั้งใจ สวนผักลอยฟ้าก็ดูเสมือนว่าลอยอยู่ใกล้แค่เอื้อมมือถึง
๑ x ๒ พื้นที่เพื่อสุขภาพ
“พืชผักที่ปลอดภัยไร้สารตกค้างนั้นราคาแพงและสุขภาพที่แข็งแรงก็สำคัญ”
แนวคิดหลักในการสร้างสวนผักหลังห้องพักเริ่มขึ้น เราหวังจะจำลองสวนผักริมรั้วมาไว้ริมระเบียงอย่างสมบูรณ์แบบที่สุด
พื้นที่ขนาด ๑ x ๒ ตารางเมตรบนคอนโดฯ สูง จำต้องแบ่งเป็นสองส่วน ครึ่งหนึ่งให้เครื่องซักผ้าเจ้าที่เก่า ซึ่งตั้งอยู่ก่อนการมาของกระถางต้นไม้ ดิน ปุ๋ยมูลไส้เดือน และชั้นวางสำหรับทำคอนโดฯ พืชผัก
การแบ่งซอยพื้นที่ที่มีอยู่อย่างจำกัดให้เล็กจิ๋วลงช่างเป็นเรื่องท้าทาย พืชที่ปลูกต้องนำมาใช้ประกอบในอาหารจานหลัก มีคุณค่าทางโภชนาการสูง ขนาดไม่ใหญ่เกินไป ให้ผลผลิตในระยะสั้น เจริญเติบโตได้แม้วันที่เร่งรีบโดยไม่ทันได้รดน้ำยามเช้า และช่วยลดจำนวนครั้งของการควักกระเป๋าจับจ่ายซื้อหา
เราร่วมกันคัดเลือกพืชที่มีคุณสมบัติพิชิตใจให้เข้ารอบพร้อมปลูก และรอจนเช้าวันหยุดเดินทางมาถึง การรวบรวมกำลังจากสี่แรงมือน้อย ๆ จึงเริ่มต้น
เธอปูพื้นกระถางด้วยกาบมะพร้าวฉีก แล้วใส่ดินตามลงไป ส่วนฉันคอยหยอดเมล็ดพืชและฝังกลบก่อนรดน้ำ
เราค่อย ๆ ช่วยกันปรับเปลี่ยนพื้นที่ว่าง ส่วนหนึ่งใช้วางกระถางทรงกลมขนาดใหญ่สำหรับมะเขือเทศแคระ มะเขือเทศเชอร์รี พริกขี้หนู พริกหยวก กะเพราป่า มะกรูด พร้อมสองสาวตระกูลเคล นั่นคือเคลไดโนเสาร์และเคลใบหยิกที่ให้โปรตีน พื้นที่อีกน้อยนิดวางกระถางทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าเตรียมไว้ให้ถั่วงอกหัวโตได้เติบใหญ่หมุนเปลี่ยนสลับกันไปกับต้นหอม
ชั้นวางสแตนเลสสูงสี่ชั้นตั้งประชิดกำแพง ชั้นสูงสุดเป็นที่อยู่ของกระถางทรงกลมขนาดกลางเพื่อฟูมฟักสวิสชาร์ด ขึ้นฉ่าย ผักชีใบเลื่อย และผักเป็ด
ชั้นถัดลงมารวมสองชั้นวางถาดหลุมสำหรับเพาะแรดิชและกวางตุ้งตามลำดับ
ชั้นล่างสุดถูกคลุมด้วยสแลนหรือตาข่ายกรองแสงสีดำ จัดวางก้อนเชื้อเห็ดขอนขาว เห็ดชิเมจิ เห็ดนางรมฮังการี และเห็ดโคนญี่ปุ่นเป็นรูปทรงพีระมิด คลุมด้วยผ้าชุบน้ำเพื่อสร้างความชุ่มชื้นสำหรับทำหน้าที่ปะทะสังสรรค์กับอากาศแสนร้อน ช่วยเร่งปฏิกิริยาให้ดอกเห็ดงอกงาม
เราก็ไม่วายหยิบยืมพื้นที่บนฝาเครื่องซักผ้าวางถาดเพาะถึงสี่ถาด พรั่งพร้อมด้วยผักที่นิยมกินขณะเป็นต้นอ่อน ประกอบด้วย ผักบุ้ง โต้วเหมี่ยว (ถั่วลันเตา) ทานตะวัน และกระเจี๊ยบ ผลัดเวียนปลูกสลับกันไปอย่างต่อเนื่อง
ในบางครั้งคราพืชพรรณเลื้อยลามไปถึงใต้ชั้นวางจาน ปันพื้นที่อันน้อยนิดให้แก่หม้อหุงข้าวใบเก่าขนาดย่อมพร้อมผ้าคลุมสีดำอุปกรณ์สำหรับเพาะถั่วงอก
ต่อมาเมื่อมีโอกาสต้อนรับสมาชิกใหม่ แม่ตำลึง ซึ่งคาดว่าติดมากับดินที่สั่งซื้อ เราหากระถางและวางแทรกไว้บนพื้นที่ว่างให้ได้เติบโต รอเก็บกิน
เมื่อเราสองลงแรงใจผสมแรงกาย เมล็ดพืชที่ได้รับความเอาใจใส่และถนอมดูแลก็กลายเป็นผลผลิตที่ทำให้สุขใจ
ทุกครั้งหากเดินออกไปหลังห้อง ตำลึงใบใหญ่สีเขียวสด มะเขือเทศแดงสุกปลั่ง กะเพราป่ากลิ่นหอม นอกจากเข้ามาสร้างความอบอุ่นปลอดภัยให้แก่การบริโภคและประหยัดเงินในกระเป๋าแล้ว ยังช่วยสร้างสมาธิและความชุ่มเย็นให้เกิดขึ้นแก่จิตใจ อีกทั้งยังบรรเทาความคิดถึงบ้านในชนบทไปพร้อมกัน
เก็บฝันมาปรุงสุข (ภาพ)
ความฝันส่อเค้าลางให้เห็นเป็นจริง เพราะพืชผักสวนครัวทยอยกันเติบโต เราจำต้องปรับตัวโดยรับบทบาทเพิ่มเติมในฐานะนักคิดเมนูและนักปรุงอาหาร
ฉันคือผู้คอยสอดส่องพืชผักและกำกับรายการอาหารในแต่ละวัน ส่วนเธอนั้นต้องรับบทนักปรุงอาหารประจำครัว
“แกงส้มถั่วงอกหัวโตใส่กุ้งและไข่เจียวโต้วเหมี่ยว” อาหารสำรับแรกจากสวนผักลอยฟ้าของเรา
ฉันขุดแคะถั่วงอกหัวโตจากดินและล้างทำความสะอาด ตามด้วยตัดต้นอ่อนโต้วเหมี่ยวอย่างบรรจง เธอรีบหุงข้าวสวยร้อน ๆ รอท่า พร้อม ๆ กับเตรียมวัตถุดิบและเครื่องแกง ล้างกุ้ง ตั้งเตาไฟ และลงมือปรุงจนอาหารแล้วเสร็จ
วินาทีของการกินอาหารมื้อแรกที่มีส่วนประกอบจากผักซึ่งเราปลูกเอง เปิดโอกาสให้ผักสด สะอาดเข้าไปทักทายลิ้นสัมผัส ทำความรู้จักกับกระเพาะอาหาร คลุกเคล้าแทรกซึมเกิดเป็นพลังงานแก่ร่างกาย กลายเป็นความอร่อยเกินบรรยายจนกล่าวได้ว่า
“อาหารสำรับนี้มีรสชาติแสนอบอุ่นที่ไม่อาจลืมเลือน”
นับแต่วันนั้นวิถีบริโภคของเราก็แปรเปลี่ยน จากที่เคยมองหาโค้ดลดค่าอาหารตามแพลตฟอร์มออนไลน์ต่าง ๆ หรือติดตามรายการอาหารของร้านประจำ ก็กลายเป็นตั้งตารอสร้างสรรค์เมนูตามพืชผลจากสวนผักลอยฟ้า
มื้อเย็นในวันธรรมดาของเรามักเป็นอาหารที่ปรุงง่าย ใช้เวลาจำกัด
หลังเลิกงานกลับถึงบ้านฉันจะมุ่งตรงไปเก็บวัตถุดิบเท่าที่มี เธอจะหุงข้าวและคอยท่าปรุงอาหารตามการบัญชา ซึ่งส่วนมากมักเป็นผัดผักจากเหล่าต้นอ่อนต่าง ๆ หรือยำวุ้นเส้นที่แสนพิเศษเพราะใส่มะเขือเทศแคระ กินแกล้มกับผักเคลสดกรอบ
บางคราถ้ามีกะเพราะมากพอ เราก็เด็ดมาทำผัดกะเพราที่เพิ่มรสชาติเผ็ดร้อนด้วยพริกสวนเม็ดเล็ก
แม้เมื่อลมมาหน้าฝน การเดินทางในเมืองใหญ่ยากลำบาก ต้องทนกับการจราจรแออัด การเบียดเสียดเยียดยัดของผู้คน กระทั่งผิดหวังจนแทบท้อถอยเมื่อทั้งแท็กซี่หรือ Grab Bike ปฏิเสธรับผู้โดยสาร แต่เมื่อกลับถึงที่พัก เปิดประตูมองดูวัตถุดิบหลังห้องก็ต้องชื่นใจ เมื่อในทุกครั้งจะมีดอกเห็ดบานรอท่าให้ได้เก็บไว้ปรุงเมนูสุดรัก อย่างต้มยำน้ำใสรสเผ็ดร้อน ขับไล่ความหนาวชื้นจากสายฝน มีบ้างบางครั้งที่อุ่นท้องด้วยต้มจืดใบตำลึง กินคู่กับไข่เจียวต้นอ่อนทานตะวัน
เวลาผ่านพ้น ความรู้จักคุ้นเคยกับผักชนิดต่าง ๆ ก็ทวีขึ้นตามไปด้วย
เราสามารถกำหนดเมนูอาหารล่วงหน้า ดังเช่นในวันหยุดเสาร์-อาทิตย์ ครัวของเราจะมีถั่วงอกและกวางตุ้งเตรียมไว้สำหรับทำก๋วยเตี๋ยวต้มยำ เกี๊ยวน้ำ บะหมี่แห้งหมูแดง และอีกสารพันรายการเพื่อบริการปากท้องแก่ผู้อยู่อาศัย
ไม่น่าเชื่อว่าวัตถุดิบสุดแสนธรรมดา แต่ทว่าสดใหม่ ผสานความตั้งใจจากการดูแล จะสร้างความสุขอันเป็นเสมือนรสชาติอูมามิแห่งชีวิตขึ้นได้ในทุกวัน
ก้าวแรกสู่จักรวาลอาหารมั่นคง
กว่า ๑ ปีที่เราทำอาหารด้วยความรักและสนุกในความสุข จนกลายเป็นกิจกรรมหนึ่งที่สำคัญต่อชีวิต จากการปลูกผักขยายมาสู่การถนอมอาหาร เมื่อเราเริ่มหมักและดองอาหารไว้กินด้วยตนเอง
ทุกต้นปีซึ่งเป็นฤดูของบ๊วย เราไม่พลาดที่จะสั่งตรงบ๊วยออร์แกนิกจากไร่ของเกษตรกรทางภาคเหนือ เพื่อนำมาทำบ๊วยดองเค็ม วัตถุดิบเริ่มต้นสำหรับทำน้ำจิ้มบ๊วยหรือหมูสับต้มเกี่ยมบ๊วย รวมถึงบ๊วยดองหวาน เก็บไว้เป็นไซรัปใส่โซดาดื่มสร้างความสดชื่นดับกระหายยามอากาศร้อน
ไม่เพียงเท่านั้น เรายังทดลองทำไข่เค็ม เก็บไว้กินได้นานวัน และเพื่อสุขภาพที่ดีในอีกขั้น เราหมักเทมเป้ที่ให้ประโยชน์สารพัน ทั้งยังกินง่ายเพราะแปรเป็นอาหารได้หลายรูปแบบ เช่น ขนมกรุบกรอบหรือกินแกล้มกับส้มตำก็สร้างความอร่อยและเสริมคุณประโยชน์แก่ร่างกายไม่แพ้กัน
จุดเริ่มต้นในวันนั้นทำให้เราเดินมาไกลในเส้นทางของอาหารที่สร้างจากพื้นที่เล็ก ๆ
ฉันคนเก่าหายไป กลายเป็นคนใหม่ที่รักสุขภาพและมั่นใจในการสร้างอาหารมั่นคง ส่วนเธอยังคงเป็นคนเก่าที่หลงใหลในพืชผักและมักมีเมนูเพื่อสุขภาพมาแนะนำฉันอยู่เสมอ
บาบิโลน สวนผักลอยฟ้าของเราจึงละลายคนสองวัยเข้าด้วยกัน
ทุกหยาดหยดน้ำที่พร่างพรม ทุกระยะการเจริญเติบโต จนขยายมาสู่วิธียืดอายุของอาหาร ทำให้ฉันสัมผัสได้ว่า วันนี้เราสองคนกำลังก้าวเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในจักรวาลแห่งความมั่นคงทางอาหาร
และเชื่อมั่นว่าจะก้าวต่อไปอย่างไม่ยั้งหยุด
…
กิจกรรมดีๆ ของ “ค่ายนักเล่าความสุข” ปี 3 ร่วมสร้างสรรค์เรื่องเล่าความสุข และสังคมที่มีความสุข
- มูลนิธิเล็กประไพวิริยะพันธุ์
- นิตยสารสารคดี
- เพจความสุขประเทศไทย
- สสส.
