สุชาดา จักรพิสุทธิ์
อดีตบรรณาธิการบริหารนิตยสาร สารคดี, กรรมการบริหารสำนักข่าวประชาธรรม
ก่อนจะเป็น สารคดี ก็คิดกันมาหลายชื่อ เจ้าของชื่อสุวพร บรรณาธิการชื่อสุชาดา หัวหน้ากองฯ ก็สุดารา งั้นก็ชื่อ สุรัสวดี ละกัน แต่คนจะรู้มั้ยว่ามันเป็นหนังสืออะไร งั้นชื่อ เพรี ดีกว่า เป็นสัญลักษณ์ของการกระจายข่าวสารก้องกังวาลไกล ดีเบทกันหลายชื่อ สุดท้ายก็มาสรุปที่ สารคดี เพราะเป็นชื่อที่บอกชัดๆ ว่าคุณจะได้อ่านอะไร
จำได้ว่าขนหัวลุกเลยตอนที่ประชุมลงมติให้ดิฉันเป็นบรรณาธิการ เพราะรู้ว่าเป็นงานที่ยากมาก เตรียมงานกันอยู่สักปีได้ มีกันอยู่ห้าคนแทบจะไม่ได้นั่งเก้าอี้เลย ก็รู้ว่าการจะเริ่มต้นทำหนังสือแนวนี้เราต้องสต็อกข้อมูลและรูปจำนวนมหาศาล พวกเราไปคุยกับบรรณาธิการรุ่นลายครามหลายๆ ท่าน ส่วนใหญ่บอกว่ามันจะไปไม่รอด เพราะมันมีค่าใช้จ่ายในการสะสมข้อมูล สะสมภาพเยอะ ยิ่งเป็นหนังสือแนวสารคดีก็ต้องคูณไปอีกหลายเท่า ขาดทุนสักปีสองปี นายทุนก็ใจฝ่อแล้ว
แต่ สารคดี อยู่รอดมาได้ คิดว่าเป็นเพราะปัจจัยสองสามประการ คือ หนึ่ง นายทุน คุณสุวพร ทองธิว เป็นคนรักหนังสือ รักความรู้ เป็นคนที่คิดไกล แกไม่ได้มีธรรมชาติของนายทุน ดูวารสาร เมืองโบราณ สิ ไม่เคยมีกำไร ก็ยังทำอยู่จนวันนี้ ตอนทำไปได้ ๗ ปี สารคดี ขาดทุน ๖ ล้าน มีนายทุนคนไหนบ้างที่อดทนอย่างนี้ อดทนด้วยความเชื่อมั่นศรัทธาในทีมงานทีมนี้ และนี่คือปัจจัยข้อที่ ๒ ทีมงานทีมนี้เป็นพวกทำงานจริง ปัญหาเยอะมาก ก็ยังอดทนทำกันมาและก็ยังอยู่จนบัดนี้ ปัจจัยที่ ๓ คือเรื่องเวลา สารคดี เกิดมาได้ประมาณ ๒-๓ ปี กระแสความต้องการอ่านงานสารคดีมันก็เต็มขึ้นมาพอดี ทั้งสามปัจจัยนี้น่าจะเป็นสิ่งที่ทำให้ สารคดี ต่อสู้กับปัญหาต่างๆ มาได้
สื่อส่วนใหญ่เวลานี้ทำหน้าที่แค่ to inform แต่ สารคดี ทำหน้าที่ to persuade และ to educate ได้อย่างยืนหยัดและค่อนข้างดี ปรกติพอเปลี่ยนบรรณาธิการคนใหม่ บรรณาธิการก่อตั้งจะต้องช้ำใจเสมอว่าหนังสือมันเปลี่ยนแนว แต่ สารคดี ยังยืนหยัดทำหน้าที่นั้นตลอดมา เพราะทีมงานส่วนใหญ่เป็นคนเก่าแก่ดั้งเดิม เข้าใจชีวิตจิตใจของหนังสือเล่มนี้อย่างลึกซึ้ง
ดิฉันเห็นข้อบกพร่องเรื่องเนื้อหาที่เข้ารูปเข้ารอยจนจำเจ วิธีการนำเสนอมันแบน และเป็นแนวเดิมๆ เดาได้เลยว่าจะเขียนอย่างไร ที่สำคัญยังไม่สามารถเชื่อมโยงไปถึงสิ่งที่อยู่เบื้องลึก นักเขียนยังไม่สามารถสกัดและสังเคราะห์มันให้เป็นประเด็นอีกอันหนึ่งที่ทำให้คนอ่านระหว่างบรรทัดได้ แต่การเขียนหนังสือได้อย่างนั้นก็ต้องเป็นคนอายุ ๔๐ ปีขึ้นไป ซึ่งมีการสั่งสมความรู้ ประสบการณ์ มีวุฒิภาวะ และอุดมสมบูรณ์ในเนื้อหาทั้งลีลาภาษาด้วย ซึ่งคนอายุ ๔๐ ก็คงไม่มานั่งเขียนหนังสืออยู่ในกองบรรณาธิการแล้ว ก็ต้องมีคนรุ่นใหม่ๆ เกิดขึ้น ซึ่งก็ดีตรงที่สดใหม่ สำนวนภาษาสวิงสวาย โรแมนติกโรแมนตุ่ยได้ แต่มุมมอง การอ่านความหมายนอกเหนือจากสิ่งที่ตาเราเห็น หูเราได้ยิน มันไปไม่ถึง
สารคดี ส่วนใหญ่เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นแล้ว หรือมีคนบอกเข้ามาถึงจะไปทำ ซึ่งต้องอาศัยปัจจัยอะไรอย่างอื่นอีกเยอะ มีหูตากว้างไกล มีพันธมิตรที่จะบอกเล่าอะไรเข้ามาให้เราด้วย เรายังขาดเซนส์ในการไปสืบเสาะค้นหา
ดิฉันอยากเห็น สารคดี เป็นสถาบัน รอมา ๒๐ ปีแล้วก็ยังไม่มี ” สารคดีอวอร์ด ” เลย นิตยสาร สารคดี เป็นตัวจุดประกายที่ทำให้เกิดวิชาสารคดีขึ้นในคณะวารสารศาสตร์ ธรรมศาสตร์ เราบุกเบิกมาได้ขนาดนี้แล้ว ทำไมไม่ไปต่อ การเป็นสถาบันสารคดีที่ดิฉันคิด ไม่ได้เพื่อตัวมันเอง หรือเพื่อทำการตลาด แต่ดิฉันหวังจะเห็น สารคดี เป็นผู้สร้างนักเขียนสารคดีให้สังคมไทย รางวัลเป็นเครื่องมือหนึ่งเท่านั้น แต่สิ่งสำคัญคือกระบวนการที่จะไปถึงต่างหาก
ทุกวันนี้ สารคดี พยายามให้มีคนรุ่นใหม่เปลี่ยนหน้าเข้ามา แต่สิ่งที่ยังเหมือนเดิมคือ ความเป็นคนทำหนังสือเชิงหนัก เป็นพวก Hard Thinking เรารู้ว่าที่หลายอย่างมันยังไม่เปลี่ยน เพราะมันมีคนเดิมๆ อยู่ ดิฉันยังศรัทธาและคิดว่า สารคดี ยังเป็นหนังสือที่ดีที่สุดในตอนนี้ ในยุคสมัยที่สังคมต้องมีชีวิตอยู่ด้วยความรู้ แต่คนก็ไม่รักความรู้ การรักษาเนื้อหาและบทบาทในการ to pursued กับ to educate ไว้ในขณะที่สื่อส่วนใหญ่ไม่ทำนั้นสำคัญมาก การปฏิรูปการศึกษาไม่ใช่การปฏิรูปกระทรวงศึกษา มันต้องปฏิรูปเงื่อนไขของการเรียนรู้ทั้งสังคม ซึ่งเงื่อนไขการเรียนรู้ที่ใหญ่และมีอิทธิพลมากคือ สื่อ นี่เป็นสิ่งที่ดิฉันยังคงชื่นชมพรรคพวกกันอยู่
