เหตุการณ์ ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ คือการลุกฮือของนิสิตนักศึกษาและประชาชน เพื่อเรียกร้องสิทธิเสรีภาพและต่อสู้คัดค้านระบอบเผด็จการทหาร สฤษดิ์-ถนอม-ประภาส การต่อสู้จบลงด้วยชัยชนะของนักศึกษาและประชาชน และการสิ้นสุดของการปกครองในระบอบคณาธิปไตยแบบเผด็จการทหารที่ปกครองสังคมไทยต่อเนื่องกันมายาวนานกว่า ๑ ทศวรรษ ถือเป็นเหตุการณ์ทางการเมืองที่สำคัญที่สุดเหตุการณ์หนึ่งในประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่นับจากการปฏิวัติ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ และทำให้สังคมไทยเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ขั้นตอนที่สำคัญของการพัฒนาประชาธิปไตยแบบมวลชน
ทว่าความสำคัญของ ๑๔ ตุลาคม มิได้จำกัดอยู่ที่มิติทางการเมืองเท่านั้น แต่คือการปฏิวัติทางสังคมวัฒนธรรมครั้งใหญ่ที่สุดครั้งหนึ่งของสังคมไทย
บรรดากรอบประเพณี แบบแผนความประพฤติ ค่านิยม และความเชื่อแบบดั้งเดิมที่ครอบงำสังคมไทยมานาน ถูกตั้งคำถามและท้าทายจากเยาวชนคนรุ่นใหม่ วิญญาณขบถของคนหนุ่มสาวค่อย ๆ ก่อตัวขึ้นอย่างช้า ๆ ท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงในยุคสมัยแห่งการเร่งรัดพัฒนาเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่ผนวกเข้ากับบริบทการเมืองโลกในสมัยสงครามเย็นที่รัฐบาลไทยถูกดึงเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งอย่างแนบแน่น
ท้ายที่สุดประกายไฟทางปัญญาได้ลุกลามจากวงเสวนาแคบ ๆ สู่สังคมวงกว้าง จากวัฒนธรรมสู่การเมือง จากรั้วมหาวิทยาลัยสู่ท้องถนน ก่อเกิดเป็นการเคลื่อนไหวที่ต้องจดจารจารึกไว้ในประวัติศาสตร์
สารคดีพิเศษประจำฉบับนี้ นำเสนอสภาพสังคม การเมือง และวัฒนธรรมของประเทศไทย ผ่านเรื่องราวต่าง ๆ ๔๐ เรื่อง เพื่อสะท้อนความเปลี่ยนแปลงอันเป็นเบ้าหลอมในการก่อเกิดวิญญาณขบถของคนหนุ่มสาวเมื่อ ๔๐ ปีก่อน
เป็นหลายสิ่งหลายอย่างที่ยังปรากฏ และส่งผลสืบเนื่องมาถึงปัจจุบัน…
