๏ พระอัลกัปปกะเบื้อง บรรพ์บิล นั้นฤๅ
รู้ฤกษ์บทมนตร์พิณ ผเหลาะช้าง
เศียรหกหัดถ์จรดดิน ยืนหย่ง แย่นา
แก้ไหล่ตะโพกเกลียวข้าง เข่าแข้งขาหายฯ
จ่าจิตรนุกูล
(ถอดความ) ฤๅษีอัลกัปปกะ มีวิชามนต์เพลงพิณที่ทำให้ช้างเชื่อฟัง ท่านตีลังกาก้มหัวลงพร้อมกับเอามือแตะพื้น ยืนโหย่ง เพื่อแก้ไหล่ สะโพก เกลียวข้าง แข้งขา
ใน “พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑” (ฉบับของมหามกุฏราชวิทยาลัย) ส่วนของอัปปมาทวรรค มีเรื่องพระนางสามาวดี ตอนต้นเรื่องเท้าความว่ายังมีกษัตริย์สองพระองค์ คือพระเจ้าอัลลกัปปะกับพระเจ้าเวฏฐทีปกะ เป็นสหายกันมาแต่ยังเยาว์ ต่อมาต่างเบื่อหน่ายในราชสมบัติ จึงแยกย้ายกันออกบวชเป็นฤๅษี
ครั้นฤๅษีเวฏฐทีปกะถึงแก่มรณภาพแล้ว ไปบังเกิดเป็นเทวดา กลับลงมาเยี่ยมเยียนเพื่อน เมื่อได้ทราบว่าฤๅษีอัลลกัปปะได้รับความเดือดร้อนจากโขลงช้างที่มารบกวน จึงมอบพิณสามสายให้ พร้อมกับสอนมนต์คาถาสามบทไว้ใช้ควบคุมช้าง
“ถ้ากระนั้น กระผมจักทำไม่ให้ช้างเหล่านั้นมา ได้ถวายพิณสำหรับให้ช้างใคร่ และสอนมนต์สำหรับให้ช้างใคร่ แก่พระดาบสแล้ว: ก็เมื่อจะให้ ได้ชี้แจงสายพิณ ๓ สาย ให้เรียนมนต์ ๓ บท แล้วบอกว่า ‘เมื่อดีดสายพิณสายนี้ ร่ายมนต์บทนี้แล้ว, ช้างไม่อาจแม้เพื่อจะหันกลับแลดู ย่อมหนีไป; เมื่อดีดสายพิณสายนี้ ร่ายมนต์บทนี้แล้ว ช้างจะกลับเหลียวดูเบื้องหลังพลางหนีไป: เมื่อดีดสายพิณสายนี้ ร่ายมนต์บทนี้แล้ว ช้างนายฝูงย่อมน้อมหลังเข้ามาหา’, แล้วกล่าวว่า ‘สิ่งใด อันท่านชอบใจ, ท่านพึงทำสิ่งนั้นเถิด’. ไหว้พระดาบสแล้ว ก็หลีกไป.”
ในภาพนี้ ช่างจึงเขียนทั้งภาพโขลงช้าง (แทนด้วยช้างป่าสองตัว) กับพิณเอาไว้ เพื่อให้ตรงตามท้องเรื่อง
…
บทความชุด “ตามรอยฤาษีดัดตน” มีต้นทางจากหนังสือ ฤาษีดัดตน มรดกภูมิปัญญาจากบรรพชน โดยตัดทอนและปรับเนื้อหาใหม่ให้เหมาะกับการเผยแพร่ในสื่อออนไลน์ รวมถึงเสริมบางประเด็นที่มีข้อมูลใหม่ หรือข้อคิดเห็นเพิ่มเติมภายหลังจากที่หนังสือตีพิมพ์แล้ว
ฤาษีดัดตน มรดกภูมิปัญญาจากบรรพชน
รางวัลชมเชย กลุ่มหนังสือสวยงาม จากการประกวดหนังสือดีเด่น ประจำปี พ.ศ. ๒๕๖๕ ของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.)
เรื่อง : ศรัณย์ ทองปาน / จิตรกรรมดิจิตัล : สุทธิชัย ฤทธิ์จตุพรชัย
สำนักพิมพ์เมืองโบราณ ๒๕๖๔
ปกแข็ง ๑๘๔ หน้า ๖๙๐ บาท
จากต้นฉบับลายเส้นฝีมือชั้นครูสมัยรัชกาลที่ ๓ อายุเกือบสองศตวรรษ คลี่คลายด้วยเทคโนโลยีดิจิตัล สอดประสานกับฝีมือศิลปินร่วมสมัย ก่อกำเนิดเป็นภาพจิตรกรรมไทยฤๅษีดัดตนชุดใหม่ที่งามวิจิตรทั้ง ๘๐ ท่า รวบรวมไว้อย่างครบครันในรูปเล่มหนังสือปกแข็ง ฤๅษีดัดตน มรดกภูมิปัญญาจากบรรพชนโดยสำนักพิมพ์เมืองโบราณ ตีพิมพ์คู่กับคำโคลงประจำภาพสำนวนดั้งเดิม และการถอดความเป็นภาษาปัจจุบัน พร้อมบทนำเสนอการศึกษาประวัติศาสตร์และความสืบเนื่องขององค์ความรู้ อันนับเนื่องเป็นหนึ่งใน “มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ”
สั่งซื้อหนังสือ
