“ป่าอยู่ได้ คนอยู่ได้ สัตว์ป่าอยู่ได้”

ผมไม่ได้เข้าไปในป่าห้วยขาแข้งมาหลายปีแล้ว

ที่ผ่านมาหากไม่มีภารกิจสำคัญจริง ๆ จะไม่ทำเรื่องขออนุญาตทางหัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเข้าไปในพื้นที่ ด้วยความรู้สึกว่า ป่าห้วยขาแข้งเป็นบ้านของป่าและสัตว์ป่าจริง ๆ และเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าไม่กี่แห่งในประเทศที่ไม่ค่อยมีผู้คนเข้าไปรบกวน  น่าจะให้พวกเขาได้อยู่กันอย่างสงบสุขบ้าง

อย่าลืมครับว่า ศัตรูสำคัญอันดับหนึ่งของสัตว์ป่าทุกชนิดก็คือมนุษย์อย่างเรา

วันที่ ๑ กันยายนที่ผ่านมา ผมขออนุญาตเข้าไปไหว้พี่สืบ นาคะเสถียรบริเวณอนุสรณ์สถาน ไม่ไกลจากบ้านพักของท่านชายป่าห้วยขาแข้ง ที่มีเสียงปืนดังขึ้นมาตอนรุ่งสางเมื่อยี่สิบปีก่อน

เสียงปืนนัดนั้น ยังดังก้องอยู่ในหัวใจของคนไทยจำนวนมาก และการจากไปของบุคคลผู้นี้ทำให้คนทั่วไปตื่นตัว หันมาสนใจปัญหาการอนุรักษ์ธรรมชาติอย่างไม่เคยมีมาก่อนในประวัติศาสตร์

ปีนี้มีคนมาร่วมงานมากจริง ๆ ตั้งแต่คืนวันที่ ๓๑ สิงหาคม ที่บริเวณอนุสาวรีย์สืบ นาคะเสถียร ผู้มาร่วมงานที่มีตั้งแต่เยาวชนตัวน้อย นักศึกษา คนทำงาน ข้าราชการจากหลายฝ่าย ช่วยกันจุดเทียนไว้ล้อมรอบ อาจารย์รตยา จันทรเทียร ประธานมูลนิธิสืบนาคะเสถียรได้เป็นตัวแทนของพวกเรากล่าวถึงพี่สืบ และให้สัญญาว่าพวกเราจะร่วมใจกันสืบสานเจตนารมณ์ของพี่สืบในการดูแลรักษาป่าไม้และสัตว์ป่าต่อไปชั่วกัลปาวสาน

คืนนั้นในความมืดมิด มันช่างเงียบสงัด มีแต่เสียงลำธารน้ำไหล หากใครมาอยู่ในที่แบบนี้ในราวป่าลึกที่ห่างไกลมิตรสหาย บางครั้งมันเหงาจับหัวใจจริง ๆ

เมื่อยี่สิบปีก่อน ความเหงา ความเดียวดายคงปกคลุมหัวใจของพี่สืบ ผู้แบกรับภารกิจอันใหญ่หลวงแทนพวกเราทุกคน

ผู้ใกล้ชิดของพี่สืบคนหนึ่ง เพิ่งบอกผมว่า ก่อนที่พี่สืบจะตัดสินใจยิงตัวตายไม่นาน แกบอกว่า ผู้มีอำนาจกำลังจะผลักดันโครงการขนาดใหญ่เข้ามาในป่าห้วยขาแข้ง  ซึ่งแกไม่แน่ใจว่าจะต้านทานได้แค่ไหน

ผู้ใกล้ชิดบอกผมว่า พี่สืบไม่บอกว่าเป็นเรื่องอะไร แต่หากให้คาดเดา น่าจะเป็นความพยายามในการผลักดันให้ป่าห้วยขาแข้งเปิดเป็นสถานที่ท่องเที่ยว หรือโครงการผันน้ำ ทำอุโมงค์ใต้ดินขนาดใหญ่ในป่าห้วยขาแข้ง ซึ่งแน่นอนว่าโครงการเหล่านี้ล้วนแต่ส่งผลกระทบต่อป่าผืนนี้

พี่สืบเป็นคนไม่ค่อยพูดมาก ดูแลคนรอบข้างมากกว่าดูแลตัวเอง มักจะเก็บความรู้สึกไว้กับตนเอง แทบจะไม่เคยบ่นหรือระบายความในใจหนัก ๆให้ใครฟัง

เช้าวันที่ ๑ กันยายน มีประชาชนไม่ต่ำกว่าห้าร้อยคนมาร่วมงานไว้อาลัยพี่สืบ หลายคนขับรถมาหลายร้อยกิโลเมตรเพื่อมาร่วมงานนี้ทุกปี   ผู้เฒ่าผู้แก่บางคนมายืนไหว้หน้าอนุสาวรีย์  น้ำตาอาบแก้มด้วยความอาลัยอาวรณ์ นักศึกษาหลายคนบอกว่า เกิดไม่ทันลุงสืบ แต่พอได้อ่านเรื่องราวของท่านแล้ว วันนี้ไม่มาไม่ได้เลย

ผมอ่านในเฟสบุ๊ก หลายคนเขียนถึงพี่สืบไว้ว่า ที่ผ่านมาพวกเขาอาจจะไม่ได้ทำงานในวงการอนุรักษ์ แต่ชีวิตและความตายของพี่สืบ ทำให้ชีวิตประจำวันของพวกเขาต้องคอยใส่ใจต่อเรื่องราวรอบ ๆข้างอย่างไม่เคยเป็นมาก่อน

บางคนสารภาพว่า ภาพของพี่สืบที่กำลังปั๊มหัวใจกวางบนเรือที่เขื่อนเชี่ยวหลานยังติดตามาตลอด  ทำให้สงสารสัตว์ทุกชนิดอย่างไม่เคยรู้สึกมาก่อน

เพื่อนบางคนสารภาพว่า ตั้งแต่นั้นมา เลิกกินเนื้อสัตว์ป่า หรือเมนูเปิบพิสดารอาหารป่าอย่างเด็ดขาด

บางคนปลูกต้นไม้เป็นประจำ  บางคนพยายามขี่จักรยานมาทำงานหากมีโอกาส

“เวลาได้ข่าวตัดถนน ตัดไม้ทำลายป่าที่ไหน คิดถึงพี่สืบแล้วเลือดขึ้นหน้าทุกที”

หลายคนเขียนว่า พยายามทำงานในหน้าที่ของตนที่ได้รับผิดชอบให้ดีที่สุด เพราะพี่สืบเป็นแบบอย่างของคนที่ทำงานตามหน้าที่อย่างมุ่งมั่นและจริงจัง

“เวลาทำอะไรเหลาะแหละ ไม่จริงจัง พอนึกถึงพี่สืบทีไร มันอายตัวเองครับ” เพื่อนผมเคยเล่าให้ฟัง

ผมเชื่อว่าคนจำนวนมากที่ได้เคยรับรู้เรื่องราวของพี่สืบ คงต้องคิดดี ๆ หากตัวเองต้องมีส่วนในการทำลายป่าไม้หรือสัตว์ป่า

มีคนถามผมบ่อย ๆ ว่า ตั้งแต่คุณสืบจากไป ป่าเมืองไทยมีสภาพดีขึ้นบ้างไหม

ผมตอบอย่างรวม ๆว่า ตลอดระยะเวลายี่สิบปีที่ผ่านมา ในความเห็นของผมการทำลายป่า การล่าสัตว์ป่าทั่วประเทศยังมีอยู่ แต่มีแนวโน้มลดลง เพราะทุกฝ่ายเริ่มเห็นความสำคัญของการอนุรักษ์ธรรมชาติกันมากขึ้น  ไม่ว่าจะเป็นเยาวชน นักศึกษา ชาวบ้าน คนเมือง ข้าราชการต่างเริ่มมีความตื่นตัวกันมากขึ้น

โดยเฉพาะห้วยขาแข้ง ดูเหมือนจะเป็นป่าที่คนส่วนใหญ่ให้ความเกรงใจเป็นพิเศษ ใครจะทำอะไรที่เกิดผลกระทบกับป่าห้วยขาแข้ง มักจะเป็นข่าวดังหรือได้รับความสนใจจากคนทั้งประเทศมากกว่าผืนป่าอื่น ๆ

เพราะทราบดีว่ามีคน ๆ หนึ่งยอมเสียสละชีวิตของตนเองมาแล้ว

ผมเคยบอกพรรคพวกว่า แต่การสร้างจิตสำนึก การรณรงค์ให้ผู้คนหวงแหนธรรมชาติหรือคอยระวังไม่ให้เกิดการทำลายป่า เป็นเรื่องที่พวกเรานิ่งนอนใจไม่ได้ ต้องทำตลอดเวลา ควบคู่กับสิ่งสำคัญที่สุดก็คือ การแก้ปัญหาสังคม ปัญหาความยากจน

ต้องยอมรับครับว่า ตราบใดที่ผู้คนยังท้องหิว ยังผอมโซ การบุกรุกป่าเพื่อยังชีพย่อมเป็นความจำเป็นของพวกเขาที่ต้องเห็นใจกัน

พี่สืบเองเคยพูดไว้ว่า “ ผมคิดว่าป่าไม้จะอยู่ได้ คนจะต้องอยู่ได้ก่อน เพราะว่าคนที่ด้อยโอกาสในสังคม เขาไม่สามารถจะไปเรียกร้องอะไร เขาไม่มีอำนาจ ไม่มีอิทธิพลอะไร คนพวกนี้อยู่กับธรรมชาติ อยู่กับป่าไม้ เขาควรที่จะได้ใช้ประโยชน์จากป่า พวกนี้รักป่าอยู่แล้ว ผมคิดว่าป่าจะอยู่หรือจะไปอยู่กับคนกลุ่มนี้ด้วย”

ภารกิจที่มูลนิธิสืบนาคะเสถียรได้กระทำอยู่ทุกวันนี้ในการรักษาผืนป่าตะวันตก ภายใต้แนวคิดที่ว่า “ป่าอยู่ได้ คนอยู่ได้ สัตว์ป่าอยู่ได้”  จึงน่าจะเป็นกุญแจสำคัญในการรักษาผืนป่าขนาดใหญ่อย่างจริงจัง โดยการทำหน้าที่เป็นคนกลาง นำชาวบ้านและเจ้าหน้าที่ป่าไม้ที่เคยอยู่กันคนละฝ่ายมาสร้างความเข้าใจกันใหม่ เพื่อหันหน้ามาจับมือดูแลป่าอย่างจริงจัง ภายใต้กฎ กติกา ที่ช่วยกันร่างขึ้นมา

ไม่ง่ายหรอกครับกับภารกิจนี้ ที่ต้องใช้ความเสียสละ ความเหนื่อยแสนสาหัสของคนกลุ่มหนึ่งทำงานกันอย่างเงียบ ๆ เพื่อดูแลป่าผืนใหญ่แทนคนทั้งประเทศ

จาก สารคดี กย. 53